Дональд Трамп кеткеннен кейін, Вашингтонның сыртқы саясаты іс жүзінде өзгерген жоқ. Байден де, АҚШ-тың бұрынғы екі президенті сияқты, Сирия аумағында әуе шабуылын жасауға бұйрық берді. Бұл 26 ақпанға қараған түні орын алды. Яғни, кім басқарса да американдық сыртқы саясат бір бағытта қозғалады.
Шамасы, Қазақстанға және бүкіл Орталық Азияға қатысты Штаттың саясаты бұрынғы қалпында жүргізілетін болады. Орталық Азия республикаларымен қарым-қатынас 2019 жылы Трамп белгілеген үлгі бойынша дамуда. Бұл заң үстемдігін нығайтуға, адам құқықтарын құрметтеуге, Орталық Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайтуға бағытталған реформалар аясында, Ақ үй адам құқықтарын қорғауға және инвестициялау жағдайларын жақсартуға қажетті заңды сипаттағы реформаларды әзірлеу мен жүзеге асыруда техникалық сараптама жүргізуі керек. Бұл туралы ақпарат Мемлекеттік департаменттің сайтында бар. Шын мәнінде, мұнда бір мақсат – американдық кәсіпкерлерге қолайлы жағдай жасау. Ол үшін С5+1 саяси платформа құрылды. Оның нақты міндеті – Орталық Азияның барлық мемлекеттері шетелдік инвесторлар ашатын және демократиялық институттарды нығайтатын реформаларды жүзеге асыруы. Бұл туралы Мемлекеттік департаменттің сайтында Штатты аймаққа сәтті енгізу өздерінің қауіпсіздігін жақсартып, өздерінің мүдделерін елден тыс жерлерде ілгерілетуге ықпал етеді.
Байден қалай әрекет етеді? Ол, біріншіден, Орталық Азия елдерін Ресейден алшақтау үшін, жаңа тәсілдер іздейді. Тегінде, бұл да бұрынғысынша. Ол сондай-ақ Қытайға қарсы бағытты ұлғайтатын болады. АҚШ Қырғызстан мен Тәжікстанның Пекиннен алған несиелері бойынша алаңдаушылық білдіріп отыр,, бірақ оған қарсы тұра алмайды. Өткен жылы Қырғызстанның сыртқы қарызы 4 млрд 850 млн доллар деңгейінде болды. Оның жартысына жуығы, атап айтқанда 42%-ы, Қытайға берешегі. Тәжікстан Аспан асты еліне 1,2 млрд доллардан астам қарыз, яғни сыртқы қарыздың шамамен 40%-ын беруі тиіс. Қытай сарапшыларының айтуынша, Қырғызстан мен Тәжікстан Үкіметтері “Қытайға өздері ойлағаннан да көп қарыз”.
Вашингтон біздің елімізді және көршілес Өзбекстанды Орталық Азия инвестициялық серіктестігі (ОАӨЖ) арқылы өз орбитасына тартуға тырысуда. Штат бес жыл ішінде ОА-да және оған жақын аумақтарда жеке сектор мен экономика, сауда саласындағы байланыстарды дамытуға ықпал ететін жобаларды қолдау үшін кемінде 1 млрд доллар береді деп уәде берді. Рас, бұл қаражат Ресей мен Қытайды ығыстыруға жеткілікті болатынына күмән бар.
Қазақстанда Штат тек C5+1 және ОАИЖ шеңберінде ғана жұмыс істеп жатқан жоқ. Бүгінгі таңда біздің ел НАТО мен Пентагонның әртүрлі әскери және жартылай әскери нысандарын орналастыру арқылы Вашингтонның жоспарларына көбірек жұмылуда. Мәселен, қазір Алматыда Пентагонмен бірге біздің шекарашылар жаттығатын оқу орталығы және Өскеменде дағдарысқа қарсы Оқу орталығы салынуда, онда ядролық нысандарды физикалық қорғау бойынша мамандарды оқытатын болады. Сондай-ақ, Қазақстан мен Ресей арасындағы шекарадағы бақылау-өткізу пункттері үшін штаттық жабдық сатып алынды. Сонымен бірге, біздің еліміз барлық барлау жабдықтарымен жабдықталған бірнеше американдық барлау ұшақтарын сатып алмақшы.
Халықаралық саясат туралы жазатын американдық консервативті the National Interest журналының хабарлауынша, қазір Мемлекеттік хатшы Энтони Блинкеннің алдында АҚШ-тың Орталық Азия елдерінің барлық Сыртқы істер министрлерінің басшыларымен ынтымақтастықты нығайту міндеті тұр. Оған Ақ үй олардың Министрлер Кабинеттерімен ұжымдық негізде және әрқайсысымен жеке-жеке жұмыс істейтінін жеткізу керек. Ол үшін Американың ірі қаржы институттарының қаражаты пайдаланылатын болады. Қаржы АҚШ-тың ірі капиталын Орталық Азияға инвестициясын Ресейдің “жұмсақ айылында” бекітуді тездету үшін жұмсалады. Шамасы, бұл Ақ үйдің Орталық Азия аймағындағы жаңа іс-әрекеттерін көрсетеді.
Жалпы, менің ойымша, АҚШ-тың аймаққа қатысты мақсаттары өзгерген жоқ. Сонымен, американдықтар үшін Қазақстан мен Өзбекстанды, содан кейін басқа бұрынғы кеңестік Орта Азия республикаларын Ресейден алшақтату, сондай-ақ Қытайдың экономикалық және саяси экспансиясы жолында тосқауыл қою маңызды. Сонымен қатар, Байден кезінде американдықтар Орталық Азия елдерінің басшылығына экономикалық және дипломатиялық қысым көрсету арқылы ғана емес, өзінің агенттігі – көптеген ҮЕҰ мен қорлар, ұлттық либералдар, этноцентристер, түрлі исламистер және пантүріктер арқылы арқылы әрекет етеді. Яғни, Вашингтон «демократияландыру» туралы өзінің ескі жырын қайтадан бастайды және Ресей мен Қытай шекараларының периметрінде бақылауға болатын бейберекет аймақ құруға тырысады.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
