Түркия президенті Режеп Тайып Ердоғаннан Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының ыдыратып, оның күйреген орнына Тұран армиясын құру идеясынан бас тартпайды. Бұл Қазақстан, Түркия, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан және Әзірбайжанды біріктіруді көздейтін Анкара ұсынатын әскери блок.
Ердоған Таулы Қарабақтағы әскери қақтығыстың ушығуы аясында өз идеясын белсенді түрде алға тарта бастады. Тараптардың дауын бейбіт жолмен шешуге шақырудың орнына, Анкара Бакуге қолдау көрсете бастады. Осылайша, Түркия Республикасы Орталық Азия елдеріне «күшті» түрік-әзірбайжан одағының алдында Армения шегінуде деп, онымен одақтасудың күштілігін көрсетуге тырысуда.
Осы жылдың қазан айының соңында Тұран армиясын құру жөніндегі жоспарларды іс жүзінде іске асыру мақсатында біздің өңір елдеріне түрік қорғаныс министрі Хулуси Акардың сапары өтті. Акардың қазақстандық әріптесі Нұрлан Ермекбаевпен кездесуінен кейін, Қазақстан мен Түркия әскери ведомстволарының басшылары түркітілдес мемлекеттерді біріктіретін әскери блок құру мүмкіндіктерін талқылап, Түрік БАҚ-тары белсенді жаза бастады. Қазақстан Қорғаныс министрлігінің өкілдеріне бұл дәлелдерді ресми түрде жоққа шығаруға тура келді.
Түрік саясатының құралдары – халықаралық ұйымдар. Түркі кеңесінен басқа, олар Халықаралық Түркі мәдениеті ұйымы, Түрік ынтымақтастық және даму агенттігі, түркітілдес елдердің Парламенттік Ассамблеясы, ақсақалдар кеңесі және түркі халықтарының дүниежүзілік Ассамблеясы.
Түркі кеңесі құрылғаннан бастап Түркия Орталық Азияда мәдениет пен дінді алға тарта отырып, өз ықпалын белсенді түрде ілгерілетуде. Мысалы, Қырғызстанда бір орыс мектебіне он түрік мектебі келеді. Сонымен қатар, Анкара посткеңестік мемлекеттердің кириллицадан латын әліпбиіне көшуінің белсенді генераторы болып табылады. Неліктен? Орталық Азия аймағын Ресей Федерациясынан бөліп, посткеңестік кеңістіктегі байланыстарды үзу үшін.
Бұған дейін Түркия Өзбекстан аумағында болған бірқатар террористік актілерге қатысы бар өзбек оппозициясын қолдағанын ұмытпаған жөн. Сондықтан Түрік тарапы біздің аймақтағы жағдайды тұрақсыздандыруға тырысуы мүмкін.
Тұран армиясын құру туралы идеяға келетін болсақ, Анкара жоспарлаушылары осы тақырыпта әңгіме бастағанда, олар бір маңызды жағдайды ескермейді – Әзірбайжанға қарағанда, Қазақстанда және басқа да Орталық Азия республикаларында пантюркизм идеялары танымал емес және халық жаппай қолдамайды.
Қалай болғанда да, Түркия қазір Орталық Азияда Ресей мен Қытайды ығыстыруда Батыстың қолшоқпары рөлін атқарып жатқанын түсіну керек. Анкараның нео-османизм мен пантюркизмге негізделген саясаты, империя болмаған жерде де империяны жандандыруға бағытталған. Яғни, Орталық Азияда түрік әскери-саяси экспансиясы агрессивті болады және сөзсіз билеуші элиталарды жаңа жергілікті қақтығыстарға тартады.
Қарапайым қазақтарға, өзбектерге, қырғыздарға, түрікмендер мен тәжіктерге Осман империясы және ол үшін жаңа сынақтар қажет пе? Бұл көп ұзамай адамдарды посткеңестік кеңістікте прогресс пен интеграцияны жақтаушыларға және ұлттық діни консерваторларға бөлуге болатын үлкен мәселе.
Саяси шолушы Нұрлан Фадеев, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: zen.yandex.ru
