Жақын арада мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Мәжіліске сайлау өткізу күнін жариялайды. Конституцияға сәйкес, ол 24 қазаннан кешіктірмей айтуы керек. Посткеңестік кеңістікте болып жатқан қазіргі жағдайларға қарап, қазақстандықтарды да алдағы парламенттік сайлауда “тосын сый” күтіп тұр ма, деген сұрақ туындайды.
Посткеңестік елдер қазір қиын кезеңді басынан өткеруде: Қырғызстандағы мемлекеттік төңкеріс, Беларусьтағы жаппай митингілер, Таулы Қарабақтағы Әзірбайжан мен Армениядағы әскери қақтығыс. Осы оқиғалар Қазақстан Мәжілісіне сайлау қалағанымыздай тыныш өтпер мен деген ойға жетелейді.
Иә, Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев құрған жүйе қиындықтар болса да, ішкі элита бөліністерінің тізбегінен аман өтіп, түрлі-түсті төңкерістерге жол бермеді. Бірақ мәселе мынада, адамдар өздігінен көшеге шықпайды – оны шығаратындар көшеден шыққандар емес. Мәселен, Беларуссияда жағдайды шайқауға Литва мен Польшаның үйлестірушілері басты рөл атқарды. Александр Лукашенконың әкімшілігі президенттік сайлаудың нәтижелерін асыра сілтеген сияқты, бірақ батыс елдері президентті жариялауға құқылы ма?
Светлана Тихановскаяның көрші мемлекетте президенттік куәлік алғаны – тек саяси агрессия дәлелі ғана емес, президенттік сайлауға наразылық білдіруден басқа амал таппаған Еуропаның әлсіздігіне дәлел.
Беларусьті қоя тұрып, тікелей Қазақстанға көшейік. Менің ойымша, Батыс елдері қаржыландыратын үкіметтік емес ұйымдар нақты қауіп төндіреді. Мұндай ҮЕҰ қызметі Батыстың ықпалын ілгерілету және республикадағы жағдайды тұрақсыздандыру болып табылатыны ешкімге құпия емес. Сондықтан, егер Қазақстанда сайлаудан кейін дау басталса, онда ҮЕҰ, қалай да болсын, өзінің бар күшін оның ауқымын кеңейтуге бағыттайды.
Мен назар аударғым келген тағы бір маңызды мәселе – қазіргі Президенттің ұстанымы. Ол билік партиясының мүшесі, бірақ Nur Otan оған тиесілі емес. Сайлау жүйеі толығымен Тоқаевтың қолында, сондықтан оған сайлау адал болуы керек деп айту ғана емес, әкімдерге нәтижені шығарганда бұрынғы құлшыныстың қажет еместігін, яғни парламенттік сайлаудың салдары бақылаудан шығуы мүмкін екенін түсіндіру керек.
Жалпы, бізде Беларуссиядағы сияқты ұзақ наразылық және Қырғызстандағыдай нәтижелердің тез өзгеруі күтпейміз. Алайда, осы екі сценарийдің ортасында кешіктіріліп, уақыт өте келетін бір нәрсені біздің республикамыз күтуде.
Алдағы парламенттің төменгі палатасына сайлау бірқалыпты және “тосын сыйларсыз” өткені жақсы болар еді, бірақ ештеңені өзгертпейтін және ештеңе шешпейтін олар кімге керек? Егер сайлаудан кейінгі жанжал басталса, жаман болады, және егер сыртқы күштерді араласып, отқа май құйса, одан да жаман болады.
Меніңше, қазақстандық сайлаудың ең осал жері – Еуразиялық интеграция бағдарламасымен белсенді шыға алатын және жалпы одақтастар болатын саяси құрылымдардың болмауы.
Мәжіліс сайлауы онлайн режимінде өтуі мүмкін деген пікірді де қозғағым келеді. Қазақстан Республикасында Nur Otan-ның тұңғыш праймеризінде ауқымды онлайн-дауыс берудің кемшіліктерін ескере отырып, алдағы сайлау қашықтық форматында өтуі екіталай деп сенімді айтуға болады.
Азаматтық және әскери қақтығыстарды зерттеу орталығының сарапшысы Сұлтанбек Агеев, арнайы “Эхо Қазақстана” үшін.
