Президент жанындағы мемлекеттік комиссия бұрын мақұлдаған экономиканы қалпына келтіру жөніндегі шұғыл шаралар пакеті қазіргі жағдайға сәйкес келмейді. Құжатта 4 бағытқа қатысты 24 шара қарастырылған. Сөз кәсіпкерлерге түсетін жүктемені азайту, қаржыландыру, сұраныс нарықтарына және сапалы адам ресурстарына қолжетімділікті кеңейту туралы болып отыр. Оған шағын және орта бизнес субъектілерінің 174 қызмет түрі енгізілген, олар ескі кредитті өтеу үшін 1 маусымға дейін қолданылатын жаңа жеңілдік шарттары ресімделетін болады. Сонымен қатар, онда карантиндік шаралар салдарынан зардап шеккен, жалға алынған ШОБ субъектілерін мемлекеттік мүлік объектілері және квазимемлекеттік сектор мүлкі үшін төлемдерді есептеу, мүлік салығын төлеуден босату мерзімдерін ұзарту көзделген.
Сонымен қатар, жұмысшыларға қорғаныс құралдары түрінде жұмыс беруші берген кірістер үшін салық алынбауы керек. Сонымен қатар мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің бастамасы бойынша заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банкроттығын кейінге қалдыру ұзартылады. Сондай-ақ, қазақстандық тауар өндірушілердің мемлекеттік сатып алуларға қолжетімділігі кеңейтілді, ал «Даму» Кәсіпкерлікті дамыту қорының кепілдік беру құралы Ұлттық Банктің жеңілдікті кредиттеуімен байланысты бағдарламаға енгізілді. Енді Министрлер Кабинеті парламент арқылы бірқатар түзетулер енгізуі керек. Іскерлік белсенділікті ынталандыруға бағытталған жаңа шаралар іске асырыла бастағаннан кейін, 1,2 миллионнан астам кәсіпкерге қолдау көрсетіледі, сондай-ақ олар ЖІӨ өсуіне әсер етеді деп болжануда. Шын мәнінде, Үкімет биылғы жылы ол 3%-ға жетеді деп отыр.
Қазір біздің елдегі экономикалық жағдай қуантарлық емес. Ұлттық экономика министрлігінің ақпараты бойынша, төмендеу қарқыны қаңтар айында минус 4,5%-дан наурыздың басында минус 2,9%-ға дейін баяуласа да, ЖІӨ одан әрі төмендеп жатыр. Құбылмалы экономиканың қалпына келуін жылдамдататын өңдеу өнеркәсібі болды, онда өндіріс көлемі 6,1%-ға, құрылыс 9,7%-ға, ауыл шаруашылығы 3,1%-дан және ақпарат пен байланыс саласы 9,4%-ға өсті. Алайда, бөлшек сауда әлі де ауыр күндерін бастан кешуде, құлдырау 3%-ға сақталып отыр, біздің экономикамыздың негізгі күші болып табылатын тау-кен өнеркәсібі де қуантып отырған жоқ.
Қазір экономиканың немесе белгілі бір саланың жай-күйін көрсететін индикатор болып табылатын іскерлік белсенділік индексінің (ІБИ) бұрынғы деңгейін қалпына келтіру мүмкін емес. 50 тармақтан жоғары мән іскерлік белсенділіктің оң өзгерістерін, ал одан төменгісі – жағымсыз өзгерістерді көрсетеді. Қазір бізде ІБИ 50-ден төмен. Осы жылдың қаңтарында ол 49,4-ке жетті. Содан кейін Министрлер Кабинеті тынышталып, экономистер керісінше мәлімдегенімен, экономика қосымша ынталандыру шараларынсыз қалпына келеді деп шешті. Нәтижесінде сол айда ол 48,4-ке дейін төмендеді. Содан кейін ақпан айында ол біршама өсті, бірақ құрылыста іскерлік белсенділік 3-тен астам тармаққа төмендеді, өйткені жаңа тапсырыстар мен жұмыспен қамту деңгейі төмендеді, сонымен бірге өнеркәсіп саласында да 49,4-тен 49,0-ге дейін төмендеді. Осының бәрі Министрлер Кабинетінің ресми статистикасы бойынша бізде көп проблема бар екенін көрсетеді.
Түркістан облысында іскерлік белсенділік нашарлады, өткен айда ИДА 42,6 құрады. Одан кейін БҚО 45,0 пункте, Атырау облысы 45,7, Алматы облысы 46,8, Қарағанды облысы 47,0, Қызылорда облысы 48,4, Ақтөбе облысы 49,0, сондай-ақ Ақмола облысы 49,3. Солтүстік Қазақстан облысында — 54,0, Қостанай облысында — 51,4, Шығыс Қазақстан облысында-50,5, Жамбыл облысында — 50,4, Маңғыстау облысында — 50,3 және Павлодар облысында — 50,0, Астанада — 52,5, Шымкентте — 51,9, сондай — ақ Алматыда — 50,6. Бұл соңғы қатаң карантиндік шараларды енгізу, мысалы, Нұр-Сұлтан мен Алматыда, қызмет көрсету саласындағы іскерлік белсенділікке және жалпы бүкіл экономикаға теріс әсер етеді дегенді білдіреді.
Сондай-ақ, «G20» құрамындағы елдердің аясында біздің республикамыздың іскерлік белсенділігі күңгірт көрінеді және инвестициялар үшін тартымды емес. Бұл тұрғыда өткен айдағы Ұлттық Банк сарапшыларының деректері шындыққа жатпайды. Мәселен, сатып алу жөніндегі менеджерлердің іскерлік белсенділігі бойынша (PMI) бірінші орында «G20» мүшесі болып табылмайтын Австрия тұр, бұл топтың біраз елі бұл рейтингте жоқ, тек 10-ы ғана бар. Сондай-ақ, сарапшылар 1 наурызда болған «G20» қатысушы-мемлекеттерінің PMI деректерін келтірді, ал оларды алған сайтта қаржы реттегішінің жариялануы кезінде 21 ақпандағы жағдай бойынша деректер пайда болды. Бірақ, жалпы алғанда, Мексикадан басқа «G20» мүшелерінің барлығы, біздің елге қарағанда, өткен айда PMI мәні 50-ден астам болды. Енді біздің билік ОПЕК мәмілесінің жаңа шарттарына сәйкес мұнай өндіру, біз экспортқа жіберетін металдар бағасының өсуі артады деп үміттеніп отыр, өйткені бізде экономиканы дамытудың басқа нұсқасы жоқ.
Шикізат моделінің қазіргі күрделі құрылымдық дағдарысы жағдайында экономиканы қалпына келтіруде Үкіметтің мұнайдың әлемдік бағасының өсуіне деген бұрынғы бағыты мен үміті іске аспауы мүмкін. Нақты сектордың салалары өз бетінше көтеріле алмайды, Ұлттық қордың қаражаты азайып, халық өсіп, өмір сүру деңгейі тұрақты түрде төмендеуде. Нұр-Сұлтан бұрынғы неолибералдық тұжырымдамадан бас тартып, өз өнеркәсібін дамытуға бағытталған шұғыл шаралар қабылдауы қажет, ал ол ЕАЭО шеңберінде бірлескен индустриялық жобаларсыз мүмкін емес.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін»
