Біздің республикада бензин бағасы кенеттен көтерілді, бірақ бүкіл ел бойынша біркелкі емес. Орта есеппен оның бағасы 15-20 теңгеге қымбаттады. Осыдан бірнеше күн бұрын елордада АИ-92 бензині литріне 150 теңге деңгейінде болған, ал бүгін оның құны – 170 теңге. Ең қымбат жанармай Нұр-Сұлтанда. Петропавл тұрғындары оны 169 теңгеден, Алматы 163 теңгеден сатып алуда. Басқа облыстарда оның құны 10 теңгеге өсті. Сарапшылар жақын арада ол 180 теңгеге дейін қымбаттайды деп болжап отыр.
Не себептен бензин қымбаттады, Егер әлемдік нарықтарда қара алтынның бағасы көтеріліп, өзімізде өндіріліп жатса және жақын арада әлі де қымбаттайтын болса, неге бензин қымбаттайды, қазақстандықтар бұл сұрақы, әсіресе оның құны өсе бастағанда жиі қояды. Қазақстандықтар наразылық білдіре бастағаннан кейін Энергетика министрлігі неге бұлай болып жатқанын түсіндіруге тырысты, бірақ түсіндіре алмады. Олар тек республикада ЖЖМ қоры жеткілікті дегенді ғана айтты. Ведомство қазіргі уақытта елде мұнай базалары мен мұнай өңдеу кәсіпорындарында 250 мың тоннадан астам бензин бар деп мәлімдеді. Энергетика вице-министрі Әсет Мағауовтың айтуынша, бұл қор 25 тәуліктік қажеттілікті өтеу үшін жеткілікті. Елдегі дизель отыны шамамен 330 мың тоннаны құрайды, деді шенеунік. Жанармай таусылғанда не болатынын ол айтқан жоқ.
Сарапшылар, өз кезегінде, бензиннің қымбаттауының негізгі себептері туралы өз ойларымен бөлісті. Олардың пікірінше, ең алдымен, инфляция. Атап айтқанда, ресми ақпарат бойынша, өткен жылы инфляция 7,5%-ды құрады. Алайда, іс жүзінде бірқатар тауарлар бойынша инфляция әлдеқайда жоғары. Сонымен қатар, өндірушілер бағаны көтереді. Олар мұны шетелден әкелінетін компоненттердің бағасының қымбаттығымен дәлелдейді. Сол жылы акциздер де екі жарым есе өсті. Сондай-ақ, республикада барлық үш мұнай өңдеу зауыты жаңартылды. Жөндеу инвестиция есебінен жүзеге асырылды. Зауыттарға мемлекеттік бюджеттен қаражат жұмсалған жоқ. Енді, шынында, инвесторлар салған қаражатты қайтарып жатыр, бұл да бағаның өсу себептерінің бірі.
Республикада жанармайдың құны, дамыған елдердегідей, қара алтынның бағасына тәуелді емес. Оларда мұнай арзандаса, жанар-жағармай бағасы да төмендейді. Ал, біздің елде мұндай схема қолданылмайды. Сарапшылардың айтуынша, ел ішіндегі жанармай бағасы әлемдік нарықтағы мұнай құнымен байланысты емес, себебі жеткізушілеріміз ішкі нарыққа өнім жеткізуге міндетті. Сонымен қатар, өндірушілерге жанар-жағармайды ішкі нарықта сату тиімсіз, өйткені мұнайдың құны жоғары, ал елде оны төмен бағамен сату қажет. Сондықтан оларға экспортқа жіберу тиімдірек. Сондай-ақ, сарапшылар орта мерзімді перспективада жанармай бағасы көтеріледі деп болжайды, ал одан кейін, бәрі де қымбаттайды.
Сондай-ақ, мәселені зерттегенде ҚР-дағы жанар-жағар май нарығы монополияланғанын және тұтынушыларға бензин мен дизель сату өз қолында екенін, бағаның көтерілуінен түскен пайданы өз алақанына салатынын түсіну керек. Міне, жанармайдың құнының өсуіне шынымен қызығушылық танытатындар осылар, ұлтшылдар мен патриоттар айыптауға тырысып жатқан Ресей емес. Болып жатқан оқиғалардың себептерін сырттан емес, алдымен ел ішінен іздеу керек.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
