Біздің республикамыз бен Ресейдің шекарасы – әлемдегі ең ұзын үзіліссіз құрлықтық шекара. Біздің жағымызда шекара бойында 7 облыс, ал Ресей жағында – 12 аймақ орналасқан. Жалпы, осы 19 аймақта шамамен 32 миллион азамат тұрады. Бұл шекаралық өзара іс-қимылдың қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Бұрын Кеңес Одағы кезінде облыс тұрғындары бір-бірімен тығыз байланыста болған, бірақ олардың қарым-қатынасы біртұтас бүкілодақтық ұлттық экономикалық кешен аясында ерекше қарқынды болды. Бірақ КСРО ыдырағаннан кейін, өзара іс-қимылы төмендей бастады және екі мыңыншы жылдардың басында Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин экономикалық қатынастарды жандандыруға және тереңдетуге көмектесетін шекаралық ынтымақтастық форумдарын өткізу туралы шешім қабылдады.
Мұндай алғашқы іс-шара 2003 жылы Омбыда өтті, келесісі – екі жылдан кейін, содан кейін жыл сайын өткізіле бастады. Әр форум, әдетте, бір өзекті тақырыпқа арналады. Бұған дейін тараптар инновациялық саладағы, энергетикадағы ынтымақтастықты, көлік-логистикалық мүмкіндіктерін бірлесіп ұлғайтуды, өнеркәсіптік операцияны және басқа да маңызды мәселелерді талқылады. Іс-шаралар аясында елдер тәжірибе алмасты, өз жетістіктерін көрсетті, жаңа келісімдер мен келісімшарттар жасады, яғни өз қатынастарын өте жемісті түрде дамытты. Қазір форумның шекарасы кеңеюде, өйткені оған көршілермен тікелей шектеспейтін аймақтар да қатыса бастауда. Мәселен, соңғы іс-шараға Қазақстанның 10 облысынан және Ресейдің 24 өңірінен делегациялар қатысты. Сол форумда Министрлер Кабинетінің мүшелері, депутаттар, өңірлер мен ірі өндіріс басшылары, кәсіпкерлер, ғылыми орта өкілдері мен сарапшылар кездесті. Жастар ұйымдары көшбасшыларының форумы жеке өтті. Кездесулер аясында тараптар 25 келісімге қол қойды, көрме өтті, онда жоғары экспорттық әлеуеті бар екі елдің инновациялық өнімдері ұсынылды. Көрмеге Қазақстан делегациясын басқарған еліміздің көшбасшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та қатысты. Іс-шара аясында Ресей Президенті мемлекеттер арасындағы барлық сауданың шамамен 70%-ы аймақаралық сауда екенін және Ресейдің 76 аймағы біздің барлығымызбен өзара тиімді экономикалық байланыс орнатқанын айтты.
Шекара маңы ынтымақтастығын жандандырудың нәтижесі сауда көлемінің ұлғаюы болды. Бірінші форум өткен жылы елдер арасындағы тауар айналымы 6 млрд доллар деңгейінде болды, 2019 жылы ол 19,6 млрд долларды құрады. 2005-2019 жылдары Ресей Қазақстанға шамамен 14,5 млрд доллар инвестициялады, біздің еліміз РФ-ға 4,3 млрд доллар инвестициялады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 10 мыңнан астам бірлескен кәсіпорын олардың ішінде елдің әртүрлі қалаларында көптеген ресейлік өнеркәсіптік брендтерінің құрастыру зауыттары жұмыс істейді. Біздің республикамызда “Лукойл”, “Росатом”, “РусАл”, “Вымпелком” және т.б. ең белсенді болып табылады. Қазақстандағы қаржы компанияларының ішінде барлық 5 ірі Ресей банктері жұмыс істейді: “Сбербанк”, ВТБ-банк, “Газпромбанк”, “Альфабанк” және “Россельхозбанк”. Сонымен қатар, әртүрлі қалаларда ресейлік өнеркәсіптік брендтердің көптеген құрастыру зауыттары бар.
Мысалы, Көкшетауда “Ростсельмаша” және Кама автозауытының еншілес кәсіпорындары бар. “КАМАЗ-Инжиниринг” кәсіпорны – Кама автозауытының еншілесі – Қазақстанда 2005 жылы пайда болды, онда “КАМАЗ” шассиінде ірітоннажды КАМАЗ автомобильдері және арнайы техника өндіріледі. Соңғы 16 жылда 15 мыңнан астам машина шығарылды. Жақын арада бас зауыттың конструкторлары әзірлеген жаңа түрлендірілген автомобильдер өндірісін бастау жоспарлануда. “Ростсельмаш” – ауыл шаруашылығы техникасын өндіруші – өз өндірісін Көкшетауда жақында шығара бастады, бірінші алаң 2011 жылы басталды, екіншісі 2018 жылы бірлескен кәсіпорында комбайндар мен тракторлар жиналады, техника шағын шаруашылықтар үшін де, ірі ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін де шығарылады. Техникаға тапсырыс көп, өйткені біздің фермерлерге, техниканы Ресейден сатып алғаннан гөрі, 15-20% арзан, ал шетелде мұндай техника әлдеқайда қымбат тұрады.
Соңғы форум барысында мемлекет басшысы біздің елімізде, Көкшетауда, келесі іс-шараны өткізуді жоспарлап отырғанын, онда “экология және жасыл өсім саласындағы ынтымақтастық” мәселесін талқылауды ұсынды. Оның ұсынысын Ресей Президенті мақұлдады. Қазақстан геологияда, табиғи ресурстардың жаңа кен орындарын барлауда және табиғатты қорғау жобаларын іске асыруда өзінің инвестициялық мүмкіндіктерін көрсететіні күтілуде. Сондай-ақ, экологиялық проблемаларды, биологиялық әртүрлілікті сақтауға, суды ұтымды пайдалануға, қоршаған ортаны ластандырмауға және т.б. бағытталған бірлескен шараларды қозғайтын тақырыптар көрмесі және талқылануы жоспарланды. Бірақ індет елдердің жоспарын іске асыруға мүмкіндік бермеді, форум болған жоқ. Алайда, жақында телефон арқылы сөйлесулердің бірінде Президенттер биылғы жылы Көкшетауда форум өткізуге ниет білдірді. Бірақ оның қандай форматта өтетіні әлі белгісіз, бәрі коронавирус жағдайына байланысты.
Форум елдер арасындағы сауданы жандандыру үшін өте маңызды, өйткені індет кезеңінде тауар айналымы 4,5%-ға төмендеді, ал қазір оны ұлғайтудың қолайлы кезеңі. Оның үстіне, ЕАЭО шеңберінде Қазақстанда таяу жылдары қайта өңдеу саласын жандандыруға және жаңа технологияларды енгізуге арналған ондаған миллиард долларлық бірлескен индустриялық жобалар іске асырылатын болады. Мұндай трансшекаралық ынтымақтастық форумдар бұл үдерісті жеделдетіп, елдеріміз арасындағы интеграцияға ықпал етеді.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
