Атом саласы Қазақстандағы ең перспективалы даму салаларының бірі болып табылады. Оған еліміздің отын және энергетика кешенін 2030 жылға дейін дамыту тұжырымдамасында ерекше назар аударылды. Алайда, он жылдан кейін сұранысқа ие уран кен орындары таусылуы мүмкін. Бұл өндіру бойынша оның құнын көтереді. Бірақ оған қарамастан, Қазақстанның әлемдік аренада өз позициясын жоғалтпау мүмкіндігі бар.
Болжам бойынша, 2030 жылға дейін, әлемде атом энергиясына сұраныстың артуына байланысты атом электр станцияларының саны өседі. Азия елдерінде шамамен 135 атом реакторы салынады деп күтілуде. Атом энергиясын өндіруші көшбасшы ретінде Қазақстанға өз позициясын ұстап тұру үшін жаңа серіктестер іздеп, олармен сауда қатынастарын жолға қою қажет болады.
Қазір Қазақстаннан байытылған уранды Қытай, АҚШ және Еуропа сатып алады. Алайда, атом саласында бұл елдермен одан әрі ынтымақтастық біздің елімізге серіктестің технологияларына қол жеткізу, инвестицияларды бөлу, жұмысқа шетелдік білікті жұмысшыларды тарту, жергілікті сату нарықтарына қол жеткізу және жеткізілімдерді кеңейту сияқты артықшылықтарды бермейді. Осыған байланысты республика шұғыл түрде жаңа тұтынушылар іздеп, олармен өзара тиімді өзара қарым-қатынас орнатуы керек.
Иә, Қазақстанның атом-энергетика саласын дамыту мүмкіндігі бар, бірақ мәселелер де аз емес: уран бағасының құбылмалылығы, атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы зерттеулердің аздығына, білікті мамандардың тапшылығы, сондай-ақ жергілікті халықтың атом энергетикасына сенімсіздігі.
Тұрғындардың сенімсіздігі, Семей полигонының қызметіне байланысты болуы мүмкін. Алайда, әлемдік тәжірибе атом энергиясы бейбіт жолмен дамып келе жатқанын көрсетеді және өте пайдалы болуы мүмкін. АЭбХА деректеріне сәйкес, ағымдағы жылдың мамыр айында отыз елде 450-ден астам ядролық энергетикалық блок жұмыс істеді. Қазір он тоғыз мемлекетте елу жаңа реактор салынуда. Атом электр станцияларына әлемдегі жалпы энергетикалық өндірістің шамамен 10%-ы тиесілі.
АЭС-тің маңызды артықшылықтарының бірі – көмір энергетикасына қарағанда атмосфераға парниктік газдар шығарындыларын азайтады. Бүгінгі таңда әлемдегі барлық елдер климаттың өзгеруіне жол бермеу үшін парниктік газдар шығарындыларын белсенді түрде төмендетуде. Ал, мұндай шығарындылардың үштен бірінен көбі көмір өндірісіне келеді. Өндіріліп жатқан көмірдің жылу шығару деңгейі төмен, бірақ ылғал деңгейі жоғары, күл мен күкірт көлемі үлкен.
Сондықтан, барлық елдер, Қазақстан да, АЭС-ті дамытуға мүдделі, өйткені ол таза энергия өндіреді және атмосфераға зиянды заттардың шығарылуын барынша азайтады.
2013 жылы Қазақстанда «жасыл экономикаға» көшу Тұжырымдамасы бекітілді, онда электр энергиясын тұтынудың артуына қарамастан, шығарындылар көлемі атом және баламалы энергетиканың арқасында төмендейтіні айтылады. Бұл біздің елімізде атом энергиясына көшу ойластырылғандығын дәлелдейді.
Бірақ экологиялылық АЭС саласының жалғыз артықшылығы емес. Оның дамуы жалпы мемлекет экономикасының дамуына елеулі серпін береді. Жұмыс орындары көбейеді, білікті қызметкерлерді даярлау үшін кәсіпорындар мен ғылыми орталықтар құрыла бастайды.
Алматы облысында АЭС салу және жалпы атом энергетикасы көмірмен жұмыс істеп тұрған ЖЭО-ның жалғыз нақты ықтимал баламасы болып табылады. Оның үстіне, АЭС-тің пайда болуымен Қазақстан электр энергиясын өндіруді екі есеге арттырады, бұл жаңа индустрияландыру үшін, өндірістің жаңа аралас салалары үшін негіз болады. Мысалы, Қазақстан энергетикалық шикізаттың жаңа түрін – әлемдік нарықта сұранысқа ие сутекті тегін өндіре алады. Бұл іс жүзінде елді жаңғырту болып табылады, шын мәнінде парниктік газдар шығарындылары азайып, республикада экология күрт жақсарады.
Саяси шолушы Нұрлан Фадеев, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
Сурет: atomic-energy.ru
