Қазақстанда тіл мәселесін талқылау қайта жанданды. Шын мәнінде, ресми БАҚ пен шенеуніктер тек қазақ тілінің дамуы туралы, ол ғана қарым-қатынас тілі болуға тиіс деген қоғамдық дискурс қайта форматталып жатыр. Осылайша, орыс тілін қолданыстан шығару қажеттілігі туралы астарлы айтылып жатыр деуге болады.
11 қарашада Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясы кеңесінің отырысын өткізді. Әрине, тіл мәселесі Елбасының назарынан тыс қалған жоқ. Назарбаев өз сөзінде қазақ тілінің этносаралық қарым-қатынас тіліне айналуы үшін әлеуеті бар екенін айтты. Көріп отырғанымыздай, қоғамдық дискурсты қайта форматтау анық. Естеріңізге сала кетейін, Қазақстан Конституциясына сәйкес этносаралық қатынас тілі орыс тілі болып табылады, солай бола тұра шенеуніктер қазақ тілінің дамуы туралы жиі айта бастады.
Бір қызығы, осы отырыста Назарбаев қазақ тілін латын графикасына көшіру туралы айтқан жоқ, ол осы процестің бастамашысы өзі болған еді. Елбасының қазақ тілін латындандыруға “салқындауы” орын алыған шығар, бірақ оның немен байланысты екені әзірге белгісіз.
Латын қарпін қабылдау процесі ұзаққа созылып кеткені анық. 9 қарашада мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев латын әліпбиінің кезекті нұсқасын қабылдамады. Бұл күні қазақ тілін латын графикасына көшіру мәселелері бойынша кеңес өтіп, онда Тоқаевқа әліпбидің жаңа нұсқасы ұсынылды. Айтпақшы, оны ғалым лингвистер емес, мәдениет министрі мен білім министрі таныстырды. Кеңес қорытындысы бойынша Президент әліпби жобасын қосымша пысықтап, оны қазақ тілі әліпбиін латын графикасына көшіру жөніндегі ұлттық комиссияның қарауына шығаруды тапсырды. Осыған сүйене отырып, бұл нұсқа да соңғысы емес деп болжауға болады.
Алайда, латын графикасын қабылдау процесі ұзаққа созылғанына қарамастан, оны енгізу қажеттілігі туралы талқылау тек арта түсуде. Бұл ретте, латындандыруды жақтаушылар қандай да бір себептермен ұлттық тілді латын графикасына көшіруге қатысты жағымсыз салдарлар туралы айтпайды. Неліктен латын әліпбиі жақын арада қабылданса, кеңес заманында жинақталған барлық мәдени, ғылыми және әдеби мұра жоғалады деп олардың бірі де ешқашанда айтпайды?
Латындандыру мемлекеттің ұлттық патриоттарға қазақ тілін үстем және тіпті қолданыста болатын жалғыз тіл етудегі ұмтылысын дәлелдейтін белгілі бір тұмары және идеологиялық құралына айналды деген қорытындыға келуге болады. Осы асығыс және дайындықсыз жасалған реформа іске асырылған жағдайда, қазақ тіліне де, бүкіл білім беру жүйесіне де орасан зиян келтіріледі, бұл сауаттылықтың тез төмендеуінің, жаңа және аға ұрпақтар арасындағы байланыстардың үзілуінің кепілі.
Нұрлан Фадеев, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: 365info.kz
