Біздің елімізде “еститін мемлекет” тұжырымдамасы дұрыс іске асып жатқан жоқ, жоғары деңгейде ол қолданылса, жергілікті шенеуніктер оны елемейді. Қазір мемлекеттік басқару мәселесі – шешімдердің басым бөлігі сыртта қабылдануында. Бұл мәселені шешу үшін Президент жанындағы Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі, Парламенттің жоғарғы палатасы жанындағы Жас сарапшылар клубы, Парламенттің төменгі палатасы жанындағы партияаралық кеңес құрылды. Алайда, ел басшылығының шешімдерін талқылау кезінде тағы бір мәселе туындайды, олардың әлсіз жақтарын немесе кейбір бағдарламаларын анықтай алатын адамдардың оған қатысуы ұзаққа созылмайды.
Әдеттегідей, сарапшылар билік қабылдаған шешімдерді сынға алса,, шенеуніктер кемшіліктерді жоймайды, оларға ренжіп, жауласады.
Сыртта қабылданған шешімге мысалы, Алматыдағы музыка мектептерін жекешелендіру әрекеті. Өткен айдың соңында Алматы әкімдігі бұл операцияны “бәсекелестік ортаға беру” деп атап, оларды сатылымға шығарды. Алайда, мұндай жекешелендіруге наразылық білдірген жұртшылық бұл процеске араласты. Бұған дейін, 2018 жылы Министрлер Кабинетінің қаулысы шықты, ол әкімдіктермен, барлық министрліктермен келісілді. Халық наразылық көрсеткеннен кейін, Мәдениет министрлігі бірден бұл туралы ештеңе білмейтінін айтты. Сондай-ақ, Алматы әкімдігі де бас тартып, Ұлттық экономика министрлігіне кінә тағылды.
Енді тағы бір жағдай туындады: Денсаулық сақтау министрлігі 40 мемлекеттік аурухананы бұзу, 20 жаңа, бірақ жеке меншік аурухана салу туралы бастама шығарып жатыр. Алайда оларды кім салатыны белгісіз. Шын мәнінде, мемлекеттік аурухана қоры айтарлықтай қысқарып, оның орнына жеке меншік дамиды. Осыдан сұрақтар туындайды: қызметкерлер не істейді? Жұмыссыз қалады ма? Жалпы, бұл бастамада сыбайлас жемқорлықтың әлсіз емес компоненті бар. Денсаулық сақтау министрлігінің шенеуніктері сыбайлас жемқорлыққа жиі күдікке ілінетінін ескерсек, таңдандыратын жағдай. Сондықтан ел басшылығы даулы мәселелерді уақытында шешу үшін, мамандардан көмек сұрауға мәжбүр.
Жарты жыл бұрын бізде Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттік құрылды. Оның міндеті – стратегиялық көрсеткіштерді анықтау, олардың орындалуын бақылау. Оны біздің елімізде әртүрлі көрсеткіштерге толы көптеген мемлекеттік бағдарламалар жасалып, бекітілетіндіктен құрды. Көп жағдайда олардың барлығы орындалмайды, сондықтан құжаттар түзетіліп, нақты сандар енгізіледі. Бағдарламаны іске асыру аяқталған соң, оны қорытындыламай жабады да, басқа мемлекеттік бағдарламаны бастайды. Мұндай жұмыста нақты не орындалғаны, не орындалмағаны түсініксіз. Бұл туралы бізге тек құқық қорғау органдары немесе Есеп комитеті айта алады. Бағдарламаны бастамас бұрын, оның нәтижесі болуы үшін оны егжей-тегжейлі жоспарлау керек, содан кейін оны тиімді жүзеге асыру керек, сонымен бірге қатаң бақылау қажет. Ал, бізде мұның барлығында қиындықтар бар.
Сыртқы мамандарды тарта отырып, қоғамдық бақылау тетіктерін белсенді енгізетін кез туғаны анық. Осы мақсаттар үшін тіпті “Қоғамдық бақылау туралы” заң қабылданады, бірақ, өкінішке орай, әлі де көптеген кемшіліктер бар, соның ішінде тексеру жүргізуге, қызметтерді бақылауға мемлекеттік гранттар беру мүмкіндігі жоқ. Бұл тетіктерсіз министрліктер мен ведомстволардың қызметі ашық болмайды және сыбайлас жемқорлық қаупінің артуына жағдай жасалады.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
