Біздің елімізде бензин бағасы өсуде. Парламент мүшелері жанармай нарығына қатысушылардың бұл әрекетінен келісу көріп отыр. Сондықтан депутат Альберт Рау Министрлер Кабинетіне жанар-жағармай бағасын тұрақтандыруға күш салу керектігін айтты.
Мәжілісмен жанар-жағармай материалдары нарығында бағалық сөз байласу мен картельді келісімдердің болуына тергеу жүргізу қажеттігін атап өтті. Бұдан басқа, ЖЖМ бағасын реттейтін нәтижелі тетіктерді әзірлеп, енгізу қажет. Парламент мүшесі бұған дейін осы жылдың қаңтар айынан бастап бүгінгі күнге дейін Алматыда АИ-92 маркалы бензиннің бағасы литріне 168 теңгеге дейін, яғни 18 теңгеге, Астанада – 170 теңгеге дейін, Атырауда – 200 теңгеге дейін өскенін айтқан болатын. Оның айтуынша, бензин бағасының қымбаттауына Атырау мұнай зауытындағы технологиялық жабдықтың апаттық тоқтауы себеп болып отыр. Алайда, Раудың пікірінше, қарапайым тұтынушылар бұдан зардап шекпеуі керек. Депутат бензин құнының өсуі тауар мен қызметтердің бағасының өсуіне әкеледі деп мәлімдеді.
Бірақ, бұл жолы баға келісімі өте ықтимал және мәселе мемлекеттің бағаны бақылауға алмауынан болып табылады. Бұған дейін мұнай өңдеу зауыттары мен жанармай құю станцияларының иелері арасындағы сөз байласу бірнеше рет расталып, оған қарсы әрдайым қызу наразылықтар болған. Тұтынушылар әрдайым бір сұрақ қояды: билік қайда қарап отыр? Неліктен олар жанармай бағасын бақыламайды? Ия, өйткені Үкімет жанармай бағасын босатты. Қазіргі уақытта мұнай өнімдерінің ішкі нарығындағы бағалар реттелмейді, мемлекеттік реттеу 2015 жылдан бастап бензинге, 2016 жылдан бастап соляркаға алынып тасталды. Алайда, процесті мемлекеттік бақылау қажет. Бұл үшін бізде монополияға қарсы қызмет бар. Неліктен ол жұмыс жүргізбейді? Станция иелері көбінесе олардың кірістері іс жүзінде нөлге тең екенін және олар шығынмен жұмыс істейтінін айтады, бұл өтірік, өйткені шынында да бұндай жағдай болса, елде жанармай құю бекеттері әлдеқайда аз болар еді.
Сондықтан, менің ойымша, барлық стратегиялық салалар мемлекеттің толық бақылауында болуы керек. Қазір, депутаттар талап еткендей, Энергетика министрлігі өз күшін бағаны тұрақтандыруға бағыттауы керек. Алдымен бензин бағасының көтерілуінің нақты себебін тексеріп, анықтау керек, содан кейін тиісті шаралар қабылдау қажет.
Тағы бір маңызды мәселе — бізде мұнай өңдеушілерге ешқандай қатысы жоқ, бірақ айтарлықтай маржа алатын делдалдар саны көп. Атап айтқанда, оларда арнайы көліктер немесе шикізат жоқ. Осындай компаниялардың салдарынан мұнай соңғы тұтынушыға жеткенше, бензин бағасы қымбаттайды. Бірақ сіз ұңғыма, зауыт пен жанармай құю станциясы арасында тікелей байланыс орнатуға болады, бұл шығындарды айтарлықтай төмендетуші еді. Делдалдар жанар-жағармай материалдарының соңғы бағасының кем дегенде үштен бірін, тіпті одан да көп мөлшерін алады.
Электр энергиясына тарифтердің 15%-ға өсуі жағдайында жанармай бағасының қазіргі өсуі инфляцияны одан әрі күшейтіп, елдегі азық-түлік бағаларын көтереді. Үкіметтің өзін-өзі жоюы, дәлірек айтсақ, белгілі олигархтардың мүддесі үшін әдейі бір жақты ойнау нарықтық экономикаға емес, кезекті монополиялық келісімге алып келеді. Асыра пайда табу мақсатында азаматтардың әл-ауқатына жасалған бұл қастандықты шенеуніктерді айыптау түгілі, оны жасырып, ақтап отыр. Бұл жағдайда мемлекет осындай шонжарлардың табыс құралына айналады. Қоғам, өкінішке орай, осындай схеманың тұтқыны болып, тұйық шеңберден шығудың жолын таба алмайды.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
