Қазан айының соңында Үкімет зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына енгізілетін өзгерістер жобасын жариялады. Көпшілік талқылауы үшін бөлінген мерзім өте аз болғаны рас, бар болғаны екі апта болды, бірақ мәселе басқада: жаңа зейнетақы реформасы құрметті демалысқа шығатын қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін арттыра ала ма?
Жалпы, ұсынылған өзгерістерді жаман деп айтпас едім, өйткені олар зейнетақы төлемдерінің ең төменгі мөлшерін ұлғайтуды көздейді. Оның үстіне, олар қауіпті өндірістерде жұмыс істейтін адамдар, сондай-ақ мүгедектер үшін қосымша арттыру коэффициенттерін енгізуді ұсынады, бұл да дұрыс шешім болып табылады.
Алайда, бір “бірақ” бар. Билік өз уәделерін қаржылай көтере алмауы мүмкін. Біздің елімізде әлі де қолайлы зейнетақы төлеу үшін бюджет қаражаты жетіспейді. Мысалы, Еуропада зейнетақы мөлшерінің жалақыға қатынас коэффициенті шамамен 70% – ды, ал Қазақстанда – шамамен 45% – ды құрайды.
Осыған байланысты зейнетақы реформасын қаржыландыру көздерін іздеу қажеттілігі туындайды. Ең қарапайым амалы жұмыс берушілердің міндетті төлемдер мөлшерін ұлғайтуы және зейнеткерлік жасты арттыру болады. Тағы бір нұсқа бар, бірақ бұл күрделірек: көлеңкелі сектормен күресу, мүмкіндігінше көп адамдар ашық жұмыс істеуі керек. Бұл өз кезегінде бюджетке төленетін төлемдер санын арттырады.
Айтқанымдай, Үкіметтің ұсыныстары жаман емес, бірақ біздің еліміздің басшылығына оларды орындау өте қиын болады. Зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру үшін, ең алдымен белсенді экономикалық өсімді қамтамасыз ету қажет.
Бүгін біз 1996 жылы Чили үлгісі бойынша премьер-министр Акежан Кажегельдин енгізген неолибералды жеке-жинақтаушы зейнетақы жүйесінің күйреуінің куәсі болып отырмыз. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры шеңберінде екінші деңгейдегі банктер мен жеке шығынды корпорацияларды қолдап, сонымен қатар, зейнетақы төлемдерін төлесе де, мемлекеттің азаматтардың зейнетақы жинақтарын инфляциядан сақтауға мүмкіндігі болмай отыр.
Бұл бұрынғы ынтымақты зейнетақы жүйесін қайтаруды және бүкіл әлеуметтік-экономикалық векторды ауыстыруды талап етеді. Ынтымақты жүйе жұмыспен жоғары деңгейде қамтылған жағдайда ғана жұмыс істейді, бұл экономиканың жаңа өндірістік салаларын құру қажеттігін талап етеді.
Саясаттанушы Жанболат Шолпанов, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: almaty.tv
