Коронавирус індеті қазақстандық жұмыспен қамту мемлекеттік бағдарламаларының тиімділігі өте төмен екенін айқын көрсетті. Елдегі жұмыссыздық деңгейі ең жоғары деңгейге жеткенде, олар жалақысы аз бірнеше жұмыс орындарын ғана ұсына алады. Іс жүзінде біз жұмыспен қамту бағдарламаларының сәтсіз екенін байқап отырмыз. Неліктен жұмыссыздықпен күрес жөніндегі мемлекеттік саясат жемісті болмады, ең бастысы оны қалай өзгерту керек?
Бүгін, өкінішке орай, Қазақстандағы жұмыссыздардың нақты саны белгісіз. Неліктен? Мәселе мынада, ресми статистика, жұмыссыздардың санының өсуіне қарамастан, жұмыспен қамту саласында нақты көрініс бермейді. Тамыз айында Еңбек министрлігінің басшысы Біржан Нұрымбетов екі локдаун кезеңінде республикадағы жұмыссыздар саны 8 есе – 3,5 миллион адамға дейін өскенін айтты. Алғашқы қатаң карантин кезінде 4,5 миллион адам кірістерін жоғалтқанына байланысты мемлекеттік төлем сұрады. Статистиканың төмендетілгенін айқын көріп отырмыз.
Ресми статистикаға сенсек, қазан айының басында біздің елімізде «белсенді жұмыспен қамтылмаған» адамдардың саны шамамен бір миллион адамды құрады. Еңбек зерттеушілері бұл санға өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды ойланбастан қосуға болады деп санайды. Қазақстанда олардың саны бір жарым миллион адам, олардың басым көпшілігі өндірістік еңбекпен айналыспайды, ал табысы өте төмен. Нәтижесінде бізде 9,2 миллион экономикалық белсенді азаматтардың үштен бір бөлігінің еңбек жағдайы жақсартуды қалайды.
Неліктен жұмыссыздықпен күрес жөніндегі қазіргі мемлекеттік саясат нәтиже бермейді? Оның себебі қолданыстағы мемлекеттік бағдарламалар тиімсіз және жалақысы төмен жұмыс орындарын ұсынуында. Мысалы, «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы кәсіби даярлығы жоқ адамдарға қоғамдық жұмыстары үшін 73 мың теңге ұсынады. ИЯ, әлеуметтік жұмыс орындарында еңбекақы 50-ден 370 мың теңгеге дейін. Алайда, 370 мың алатын жұмысшылар өте аз.
Жастардың да жұмысқа орналасу мүмкіндігі жоқ. Сол «Еңбек» бағдарламасы жастарға жалақысы 76 мың теңгелік жұмысқа орналасуды ұсынады. Мұндай еңбек жағдайларын қолайлы деп санауға болмайды. Нәтижесінде жастар болашағын шетелден іздеп, елден кетуден басқа амалы қалмайды.
Жұмыссыздықпен байланысты мәселелерді электрондық еңбек биржасы шешуге ықпал етуі керек, бірақ мұнда да бәрі жақсы емес. Осы жылдың басынан бүгінгі күнге дейін бос жұмыс орындарының саны 8,5 есеге – 176 мыңға дейін өсті. Алайда, олардың басым бөлігі біліктілігі төмен адамдарға ұсынылады, ал жалақысы 80-нен 120 мың теңгеге дейін.
Жұмыссыздықпен күрес жөніндегі мемлекеттік саясат нәтижелі болуы үшін оны қалай өзгертуге болады? Меніңше, жұмыссыздарды әлеуметтік пайдалы жұмыстарға тарту есебінен мемлекет жүзеге асыруы тиіс кепілді жұмыспен қамтудың жаңа нарықтық емес бағдарламаларына сүйену қажет.
Жалпы алғанда, экономикалық саясат түбегейлі өзгермейінше және шикізат экспорты бағытындағы бұрынғы неолибералдық модельден бас тартпайынша, жұмыссыздық жағдайы тек үдей түседі.
Біз мұнай құбырына қызмет көрсетпейтін «артық тұрғын» әсеріне тап боламыз. Неолибералды тұжырымдаманың айқын күйреуі қазірдің өзінде айқын және өзін-өзі индустрияландырусыз жұмыссыздардың үлкен тобын, қазақстандықтардың жаңа ұрпағын жұмыспен қамтамасыз ету мүмкін болмайды. Жоғарыда осыны ойлайды ма, күдік туады.
Саяси шолушы Нұрлан Фадеев, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
Сурет: kommersant.ru
