«Мемлекеттік сатып алу туралы» заңда қамтамасыз ету түрі ретінде жеткізушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шарты көзделген. Алайда, де-юре-мұндай құқық бар, бірақ де – Факто жоқ, бұл бизнесті қиын жағдайға душар етеді.
Заңнамаға сәйкес өнім беруші Мемлекеттік сатып алу туралы шарттың орындалуын қамтамасыз етудің үш түрінің бірін таңдауға құқылы. Бұл Тапсырыс беруші үшін «қауіпсіздік жастығы», салынып жатқан объектінің аяқталуына немесе құрылыс процесінде жіберілген кемшіліктерді түзетуге кепілдік береді.
Қамтамасыз етудің бірінші түрі — кепілдік ақшалай жарна, оны ұсыну шеңберінде мердігер тапсырыс берушінің банк шотына заңнамада көзделген соманы енгізеді. Екінші түрі-жылдық орташа мөлшерлемесі жылдық 3-4 пайыз болатын банк кепілдігі. Күнтізбелік жылдың шыңында бір заңды тұлғаға жобалар портфелінде шамамен 20 миллиард теңге тиесілі екенін ескере отырып, банктік кепілдіктерге қызмет көрсетуге арналған қаржылық шығыстар жылына жарты миллиард теңгеге дейін құрайды.
2018 жылғы 26 желтоқсандағы ҚР Заңымен сақтандыру шарты түрінде шарттың орындалуын қамтамасыз етудің жаңа үшінші түрі енгізілді. Ол мердігерлердің банктік кепілдіктерді ұстау және кепілдікті қамтамасыз ету ауыртпалығын жеңілдетуге бағытталған. Бірақ парадокс-бұл норма жұмыс істемейді, өйткені стандартты келісімшарттың бекітілген нысаны әлі жоқ. Мұндай кідіріс бизнеске үлкен қаржылық шығындар әкеледі.
Сонымен қатар, қамтамасыз етудің бұл түрі квазимемлекеттік сектор компанияларының сатып алуларында және Түркістан құрылысы шеңберінде пилоттық жобаны іске асыру кезінде табысты іске асырылуда, бұдан басқа, «EXPO-2017» халықаралық көрмесінің барлық объектілері қамтамасыз ету ретінде сақтандыру шарттарын пайдалана отырып іске асырылды.
Бизнес-қоғамдастық өкілдері ҚР Қаржы Министрлігінің атына бірнеше рет сақтандырудың үлгі шартын бекіту туралы өтінішпен жүгінген болатын. Алайда оның жобасы ҚР Ұлттық Банкіне келісуге жіберілгені туралы жауап алынды. Сонда екі жыл бойы бұл құжатты келісуі мүмкін?
2020 жылдың желтоқсан айында ҚР Парламенті Мәжілісінде қаралып жатқан «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекеттік сатып алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы аясында депутаттар АҚЖ сақтандыру шарты туралы тармақты алып тастауды ұсынды. Олар мұны шартты сақтандыру жағдайы деп кездейсоқ, жеткізушіге тәуелді емес оқиғалардың салдарынан Тапсырыс берушіге зиян келтіру фактісі танылатын түрде, тиісті дәлел келтірместен шарттың орындалуын қамтамасыз ету ретінде әрекет ете алмайтындығымен негіздеді. Қаржы нарығын реттеу және дамыту жөніндегі уәкілетті орган осы түзетулерді қолдады.
Бизнес-қауымдастық үзілді-кесілді қарсы. Бүгінгі күні мердігерлердің негізгі проблемасы банктердің саясатына сәйкес банк кепілдігі түріндегі құрал Банк кепілдігі сомасының 51% — дан 100% — ға дейінгі мөлшерде ақша қаражатын кепілге салуды қамтамасыз ету болған кезде ғана шығарылады. Бүгінгі таңда банктерде 30 миллиард теңгеден астам қаржы қатып қалған. АҚЖ сақтандыру шарты банк секторының бәсекелестік ортасының деңгейін арттырып қана қоймайды, сондай-ақ мердігерлерге осы ақшалай қаражатты босатуға және құрылыс нарығын дамытуға инвестициялар ретінде бағыттауға мүмкіндік береді.
9 сәуірде «Атамекен» ҰКП алаңында бизнес-қоғамдастықтар, ҚР Қаржы министрлігі, қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі және басқа да мүдделі тараптар өкілдерінің қатысуымен кеңес өтті, онда осы мәселе жан-жақты талқыланды, алайда ымыраға келу мүмкін болмады, өйткені уәкілетті органдар шарттың үлгілік нысанын бекітумен байланысты нақты проблематиканы белгілемеді.
Осыған сәйкес Қазақстанның құрылыс салушылар қауымдастығы және Қазақстанның автожол иелері қауымдастығы Әділет министрлігіне, Қаржы министрлігіне және Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне осы құралды енгізудің нақты мәселесін көрсете отырып, Мемлекеттік сатып алудағы сақтандыру мәселесі бойынша позицияны түсіндіру және ұсыну қажеттілігі туралы шоғырландырылған өтініш жасады.
