5 наурызда Пекинде Бүкілқытайлық халық өкілдері жиналысының (ХЖҰК) кезекті отырысы басталды. Сессияның алғашқы күнінде Қытайдың 2021 жылға арналған қорғаныс бюджеті 1,36 триллион юаньға (209,16 миллиард доллар) ұлғаятыны жарияланды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 7 пайызға көп. Яғни, соңғы он жылда Қытай әскери қажеттіліктерге арналған қаражат көлемін үшінші рет ұлғайтты.
Қытай басшылары қорғанысты жаңартуға үлкен мән береді, бұл әскери шығындарға жалпы мемлекеттік бюджеттің қатынасын көрсетеді. Осылай, биылғы жылы Үкімет бюджетін қаржыландыру аздап қысқарады, ал жалпы мемлекеттік шығындар 1,8 пайызға артады. Жалпы мемлекеттік бюджеттен әскери қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар өткен жылғы 5,1 пайыздан 2021 жылы 5,4 пайызға дейін артады, бұл соңғы бірнеше жылдағы ең жоғары көрсеткіш. Рас, Қаржы министрлігі бүкіл қорғаныс бюджетіне қатысты жиынтық санды айтты. Қаражат нақты не үшін жұмсалатыны туралы нақты ақпарат айтылған жоқ. Көптеген елдермен салыстырғанда Қытай билігі мұндай деректерді жарияламауды жөн көреді, бұ жағын ол құпия ұстайды.
Қорғаныс бюджетінің өзі төмендетілген және Қытайдың Халық-азаттық армиясынан ресми түрде шығарылған көптеген қызмет түрлері бар. Атап айтқанда, әскери шығындардың көпшілігі Си Цзиньпинді басқаратын Қытайдың жоғары әскери органы – Орталық әскери комиссияның (ОӘК) қызметіне жатады. Қытайдың Қылмыстық милициясының басшылығымен болған әскери іс-әрекеттері кезінде ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және қарулы күштерді қолдауға жауап беретін Халықтық қарулы милиция қорғаныс бюджетіне кірмейді. Қытайдың теңіз талаптарын қорғауды қамтитын Қытай Жағалау күзеті де бюджеттен қаржы алмайды.
Әр түрлі бағалаулар бойынша қорғаныстың нақты шығындары 200-ден асып кетті. Мысалы, Стокгольм халықаралық бейбітшілік мәселелерін зерттеу институтының сарапшылары 2019 жылы Қытай іс жүзінде қорғанысқа шамамен 240 миллиард доллар жұмсады деп есептеді, бұл 183,5 миллиард доллар көрсеткен Пекиннің ресми ақпаратына қарағанда 40%-ға көп. Халықаралық стратегиялық зерттеулер институтында 234 миллиард доллар көрсетілген. АҚШ-тың қорғаныс министрлігі де Аспан асты елінің қорғаныс саласына кететін шығындары 200 миллиард доллардан асатынын хабарлады. Сонымен қатар, Стокгольмдегі Халықаралық бейбітшілікті зерттеу институты Қытайдың әскери шығындары әлемде АҚШ-тан кейінгі екінші орында тұрғанын және оның көрші елдермен салыстырғанда анағұрлым көп екенін мәлімдеді. Сондай-ақ, ол Үндістан, Ресей, Жапония, Оңтүстік Корея және Тайваньдың 2019 жылғы шығындарының жиынтығынан көп.
Қытай өзінің әскери әлеуетін арттыруды жалғастыруда, ол Ақ үй мен оның одақтастарының мүдделеріне қауіп төндіреді. Соңғы он жыл ішінде Қытайдың ресми әскери шығындарының жыл сайын өсуі ІЖӨ-нің жыл сайынғы өсуінен асып отыр, яғни Пекиннің басымдығы өзінің әскерін нығайту болып табылады. Қазіргі уақытта Үнді-Тынық мұхиты аймағындағы әскери тепе-теңдік оның пайдасына өзгерді, бұл әскери қақтығыстардың көбеюі қаупін білдіреді.
Осындай қарулану жарысында Қытайдың жөн сілтей бастағаны, бізді, көршілер ретінде, алаңдатпай қоймайды. АҚШ пен ҚХР арасындағы шиеленіс жылдан жылға артып келе жатқанын және Қазақстан, бүкіл Орталық Азия сияқты, екі держава арасындағы ашық текетірестің аумағына айналуы мүмкін екенін ескеру қажет. ҚХАӘ бөліктері ретінде әскери құрылымдардың барлығы көрсетілмейді, оны біздің шекарамыздың периметрінде орналасқан ауылшаруашылық бөлімшелері үлгісінен көруге болады. Олар тез өзгертіліп нақты біріктірілген әскерге айналуы мүмкін. Болашақта қандай да болмасын қақтығыстардың алдын алудың әдісі – көп бағытты саясаттан бас тарту және біздің елдегі Пентагонның әскери және жартылай әскери ұйымдарын жою. ҰҚШҰ-ны нығайту және одақтастармен ынтымақтастықты күшейту ғана республикада және барлық өңірде бейбітшілікті сақтай алады.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Қазақстана” үшін
