Бүгінгі таңда Қазақстан мен Қытай аумағы арқылы өтетін 24 трансшекаралық өзендердің ішіндегі ең маңыздылары Ертіс пен Іле болып табылады. Олардың суының ең көп бөлігі ҚХР-ның Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданын индустрияландыру үшін алып жатыр. Шыңжаңның дамуы біздің елімізде су тапшылығына әкелетінін, ал Бейжің су ресурстарын тиімді бөлу туралы келісім жасасуға асықпайтынын ескерсек, Қазақстанның шығыс бөлігі шөлге айналу қаупі бар.
Неліктен біздің республикамыз су ресурстарының тапшылығын бастан кешуде? Бұл тапшылық Қытай салған көптеген гидроқұрылыстар мен каналдарға байланысты. Олар өзендердің су ағынына кедергі келтіреді, бұл өз кезегінде Қазақстанның елеулі бөлігінің ауыл шаруашылығына және экологиясына теріс әсер етеді. Мысалы, Іле өзені бассейнінде Қытай тарапы Шыңжаңға су жеткізетін 130 гидроқұрылыс пен 13 су қоймасын салды.
2007 жылы Қазақстан су ресурстары мәселесін реттеуге тырысып, ҚХР-ға Балқаш көліне өзен ағынының көлемін ұлғайту үшін Шыңжаңға азық-түлік жеткізуге 10 жыл мерзімге жеңілдікті келісімшарт ұсынды. Алайда Қытай тарапы су ресурстарын бірлесіп пайдалану жөніндегі ұсыныстан бас тартты. Шамасы, Пекинге келісімсіз алу әлдеқайда қолайлы.
Ертіс өзенінің таяздануы ерекше алаңдатады, өйткені ол Қазақстанның солтүстік және шығыс өңірлерінің негізгі су артериясы болып табылады. Бұл өзеннің бассейнінде Өскемен, Семей және Павлодар сияқты ірі өнеркәсіпті қалалар орналасқан. Бүгін Қытай мен Қазақстан шекарасындағы Ертістің жалпы жылдық ағыны орташа есеппен 9,6 км3 деп бағалануда. Егер соңғы жылдары ол үш есе азайғанын ескерсек, Қытайдың кесірінен бізде болуы мүмкін апаттың ауқымы айқын.
Сондай-ақ, Қазақстан су мәселесін Ресей Федерациясын тарта отырып шешуге тырысып, Қытай тарапына су ресурстарын пайдалану туралы келісім жасау үшін үш жақты келіссөздер жүргізуді ұсынды. Алайда, 2007 жылдағыдай, тағы да бас тартты.
Пекин су ресурстарын Шыңжаңның ауылшаруашылық және өнеркәсіптік әлеуетінің өсуіне жұмсайды, бұл Қазақстан мен Орталық Азияда Қытайдың одан әрі кеңеюіне негіз болады. Сонымен бірге, Қытай басшылығы көршілерінің экологиялық проблемалары мен шөлейттенуіне қызығушылық танытпайды және тіпті пайдалы, өйткені нәтижесінде бұрынғы Орталық Азиядағы кеңестік республикалардың экономикалық әлеуеті әлсіреп, “жұтып жіберуге” ыңғайлы олжа болады.
Нұрлан Фадеев, саяси шолушы, арнайы «Эхо Қазахстана» үшін
Сурет: orientaltravel.ru
