Қазір Қазақстан-Қытай шекарасында болып жатқан жағдайды логистикалық апокалипсис деп сипаттауға болады. Коронавирус індеті автомобиль саласына айтарлықтай әсер етіп, көлік нарығының жағдайы тынышсыз күйде. Темір жолмен тасымалдау жалпы жаман болмап еді. Алайда онда да проблемалар туындаған, Қытай тарапы карантиннің енгізілуіне байланысты біздің вагондарымызды қабылдаудан бас тартып, “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясының басшылығы жауап беру шараларын қабылдауға мәжбүр болған, атап айтқанда, 1-31 наурыз аралығында жүк транзитіне тыйым салды. 1-15 наурыз аралығында контейнерліден басқа кез келген жүктерді, 1-20 наурыз аралығында жабық вагондардағы астық жүктерін тасымалдауға тыйым салынады.
Жақында ғана Қазақстан мен ҚХР теміржол ведомстволары арасында пойыздар санын арттыру туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Бұған дейін бұқаралық ақпарат құралдары көрші елде коронавирустық инфекция жағдайы бақылауда екенін хабарлаған, енді неге бұлай болғаны түсініксіз. Бірқатар сарапшылардың пікірінше, бұл саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады.
Бірақ қытай сарапшылары бұл коронавирустың кіруіне жол бермеу мақсатында жасалады дейді. Олардың бірі Қытайда азық-түлік тауарларын тасымалдауға өте сақтықпен қарайтындықтарын айтты, ойткені коронавирус жұқтырған өнімдерді елге бірнеше рет кіргізуге тырысқан. Мысалы, Тяньцзинде бұрын Украинадан келген балмұздақтың бірнеше партиясынан коронавирус табылған. Оның айтуынша, Пекиннің экспорты емес, импорты азаятындықтан, сыртқы сауда айналымының бір бөлігін құрбан етуге дайын. Ал біздің экспорттаушылар айтарлықтай шығынға ұшырауда.
Алайда, кейбір сарапшылар жағдай жаман емес деп санайды. Экономист Сергей Домниннің айтуынша, бұл проблема Қазақстан экономикасына қатты әсер етпейді. Оның айтуынша, бірінші тоқсанда Қытаймен сауда әдетте белсенді емес, шамамен жылдық көлемнің 20-23 пайызы. Шектеулер өте ұзақ уақытқа созылмайды, сондықтан жоғалтылған көлем кейін өтеледі. Сонымен қатар, осы елге экспорттың шамамен 40 пайызын құрайтын мұнай мен газ транзитіне тыйымның қатысы жоқ. Темір кені шикізаты, мыс, мырыш және басқа металдар Қытайға теміржол арқылы жеткізіледі, бірақ олардың көпшілігі контейнерлерде тасымалданады, ал мұндай тасымалдауға тыйым салынған жоқ.
Енгізілген шектеулер қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттаушылар үшін ең үлкен соққы болады. 2020 жылдың бірінші тоқсанында біздің экспорттаушылар Қытайға 40 млн долларға дәнді және майлы дақылдар жеткізді. Алайда, сол жылы егін аз жиналды, сондықтан осы жылдың бірінші тоқсанында экспорт аз болады, дегенмен ауылшаруашылық тауар өндірушілері үшін оны тоқтау елеулі соққы болады. Қазір астық өсірушілердің бір тобы өнімді элеватордан жібереді, ал жеткізумен сатып алушы айналысады. Экспорттың бүл тәсілі жағдайында біздің кәсіпорындарымыздың шығыны өте аз болады. Бірақ басқа да келісімшарттар болады, олар бойынша барлық кірепұлды сатушы төлейді, бұндай жағдайда экспорттаушыларда күрделі проблемалар туындайды.
Бірақ көптеген сарапшылар Қазақстанның киім-кешек нарығына негізгі өнім ағыны Қытайдан келетінін ескермейді, ал ұсақ сауда саласында тек Алматының өзінде ғана жүздеген мың адам жұмыс істейді. Міне, бұларда кіріссіз және қытай тауарларысыз қалып, орынын, жұмысын толығымен жоғалту қаупі бар. Экономистер Қытайға осы тәуелділікке мүлдем баға бермейді. Ал шекарадағы тауардың іркілуі біздің республикамыздың Қытай нарығына тәуелділігін көрсетеді. Қорытындысында біздің астық пен шикізат өнімдері үшін шекараны ашуға рұқсат сұрамай-ақ, құр алақан қалмау үшін өзіміздің жеке өндірісімізді және ЕАЭО бойынша одақтастармен бірлескен индустриялық жобаларды дамыту қажет.
Тұрар Каримов, саяси шолушы, арнайы «Эха Казахстана» үшін
