Таяуда ЕЭК Алқасы төрағасының көмекшісі Ия Малкина Өзбекстанды Ауғанстан және Пәкістанмен байланыстыратын Трансафган темір жолының құрылысына қатысты жобаны Өзбекстанмен бірге қарастыру туралы экономикалық комиссияның жоспарын хабарлады. ЕЭК шенеуніктері бұл құрылыстың төндіретін қаупін әлі толық түсінбеген сияқты, ал ол Вашингтонның Орталық Азия өңірін Ресей мен Еуразиялық одақтан алшақтату мақсатында Оңтүстік Азия интеграциясына қатысты стратегиясына толық көлемде сәйкес келеді.
Ауғанстан аумағы арқылы Пәкістанға өтетін магистраль туралы келісімге Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиеевтің қатысуымен 2017 жылы қол қойылған. Өткен жылдың басында Өзбекстан, Ауғанстан және Пәкістан ұзындығы 600 км теміржол салу көзделген жол картасын бекітті. Елдер бес жыл ішінде, жалпы құны 4,8 миллиард долларды құрайтын жобаны жүзеге асыруды жоспарлап отыр. Өзбек тарапы 2018 жылдан бастап бұл жобаға Қазақстанды да, Ресейді де тартуға тырысты, өйткені Ауғанстанда құрылыспен айналысу да, оны пайдалану да қаупіті. Сол кезде “Өзбек темір жолдары” компаниясының басшылығы жобаны іске асыру үшін Ресей, Қазақстан, Ауғанстан және Пәкістанның қатысуымен қаржы консорциумын құру жоспарланғанын мәлімдеді. Олар басқа да қаржыландыру көздерін пысықтады. Атап айтқанда, Дүниежүзілік банк, Азия даму банкі, ЕҚДБ, Еуропалық инвестициялық банк, Ислам даму банкі, Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкі және американдық халықаралық даму Қаржы корпорациясы жол құрылысына қызығушылық танытты.
Бұл жоба Штат пен Еуроодақтың басқаруындағы халықаралық қаржы институттарына неге қызықты? Америкалықтар жаңа магистраль бойынша 2009 жылы Орталық Азия елдерін Ресейден бөлу үшін оңтүстік бағытқа қайта бағыттау мақсатында жұмыс істей бастаған. АҚШ-та Барак Обама президент болған кезде Орталық Азияның Ауғанстанмен, Пәкістанмен, сондай-ақ, Оңтүстік Азия мемлекеттерімен инфрақұрылымдық интеграция доктринасы жасалды, ол “жаңа Жібек жолы” деп аталады. Оның әзірлеушісі – стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығы, ал ықтимал тапсырыс берушілер – Пентагон және американдық барлау қызметтері. Сол кезде мемлекеттер жобаның мақсаты – Орталық және Оңтүстік Азияның сауда қатынастарын кеңейту үшін жағдай жасау, оның ішінде инфрақұрылымды, көлік және энергетика жолдарын дамыту деп мәлімдеді.
Олардың жобасында ОА-ны Ауғанстанмен интеграциялау үшін темір жол салу және елдердің Үнді мұхитының жағасында орналасқан Пәкістан порттарына шығуы көзделеді. Доктрина стратегиясында оңтүстік бағытта жолдан басқа, Түрікменстаннан газ, Тәжікстан мен Қырғызстаннан электр қуаты да жеткізілетіні көрсетілген. Бұл векторлар 2011 жылы Ресей және Қытай ұсыныстарына американдық балама ретінде ұсынылды.
АҚШ бұл жобамен Ауғанстанды тұрақтандыруға, Закавказье тарихын қайталауға тырысады. Атап айтқанда, 1990-2000 жылдары Штат Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбырын және Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбырын салуға бар күшімен ықпал етті, бұл кейін Әзірбайжанның мұнай-газ ресурстарын Ресейден тыс жерлерге жеткізуге мүмкіндік берді. Нәтижесінде Ресейдің Закавказьедегі позициясы әлдеқайда әлсіреді. Вашингтон Орталық Азияда да солай әрекет етпек. Сондықтан ол Трансафган темір жолының құрылысына белсенді қатысады.
Штат Қазақстанды да осы трансафган жобасына тартуда, ол Ресейден айналып өтетін мұнай тасымалдаудың жаңа бағыттарын уәде етіп отыр. Ташкент ақпан айының басынан бастап оны жүзеге асыруда Нұр-Сұлтан, Ашхабад және Душанбе қалаларынан қолдау алу үшін дипломатиялық күш жұмылдырған жобаның бастамашысы ретінде белсенді әрекет етуде. Анығы, ол іске қосылған жағдайда, Вашингтон Батыс капиталының үстемдігін құра отырып, Ресей мен Қытайдың аймақтағы позициясын мүмкіндігінше әлсіретпекші. Бізге осы мақсаттар үшін Ауғанстанда соғыс ұйымдастырған шетелдік державаның ережелерімен ойнау қажет пе? Біз Мемлекеттік департаменттің ұстанымдарын соқыр орындай отыра, еліміздің астан-кестенін шығарып, қақтығыстар аймағына айналдырмаймыз ба?
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
