Қазіргі кезде біздің елде кеңестік кезеңге байланысты даулар тағы да туындап жатыр. Олар Сенат спикері Мәулен Әшімбаевтың отызыншы жылдардағы аштықты саяси емес, ғылыми тұрғыдан қарау керек деген пікірінен кейін жанданды.
Қазір біздің елімізде тарихқа деген нақты көзқарас жоқ екенін, оны 1986 жылғы оқиғалар айқын көрсетіп отырғанын атап өткім келеді. Жұртшылық қайтыс болғандардың көп болғаны туралы үнемі айтып келеді, алайда төрт фамилиядан басқалары туралы ештеңе білгісіз, тіпті олардың туыстары да табылмады. Мұның бәрі, менің ойымша, жас ерекшелігі, ұлттық және аймақтық айырмашылықтарға байланысты. Ал тарихты шынайы түрде зерттеу керек. Мысалы, егер репрессия мен ұжымдастыруды алсақ, онда ұлтшылдарға пайдалы жағын ғана емес, барлық жағдайларды ескеру қажет. Әйтпесе, Қазақстан мен Ресейдің қарым-қатынасы зардап шегуі мүмкін.
Қазір мұрағат материалдары құпия емес, бірақ бірқатар саясаткерлер, тарихшылар мен сарапшылар айғақтарды бұрмалауда. Мысалы, Левон Мирзоянның жеделхатының тарихы. Әзірбайжандық бұқаралық ақпарат құралдары біздің ұлтшылдарымызға Сталинге Мирзояннан республика бойынша қуғын-сүргінге ұшырағандардың санын көбейту қажеттілігі туралы жеделхат келіп түскені туралы ақпарат тастады. Осы ақпараттың садаоынынан елде Мирзоянға деген көзқарас қайта қарала бастады, ал бұрын ол туралы жақсы ой-пікір қалыптасқан. Алайда бұл жеделхатқа алқалы орган болып табылатын Қазақстан Республикасы Компартиясы ОК бюросының шешімі негіз болды. Оған 15 адам қол қойды, олардың басым бөлігі қазақтар. Яғни, олар бұл мәселені талқылап, оған дауыс берді, содан кейін Мирзоянның қолымен жіберілді. Жалпы, барлығы дауыс берген, бірақ кінәлі бір ғана адам.
Мұрағаттық құжаттар ашық, бірақ олармен тарихшылар жұмыс істеу керек, алайда олар да әр түрлі, әркімнің өз көзқарасы бар. Осыған байланысты Әшімбаев сол кездегі жағдайды назарға алып, сол оқиғаларды сыртқы әсерсіз объективті түрде талдау қажет деп мәлімдеді. Қазір бізде тарих ұлттық сана-сезімді дамыту мақсатында қолданылады, сондықтан қазақ этносының рөлін нығайту мүдделеріне жауап беретін кезеңдер кеңінен таралуда, ал ол елдегі әлеуметтік және ұлттық жағдайға әсер етпеуі тиіс. Қазір геноцид туралы және кеңес басшылығының қазақтарды жою жөнінде мақсатты саясат жүргізгені тарихи жағынан да, құжат бойынша расталмаған. Тарихи тақырыптар бойынша да, біздің көршілеріміз туралы да белгілі бір тақырыптарды “Азаттық” радиосы атынан батысшыл баспасөз белсенді жүзеге асыруда
Соңғы отыз жыл ішінде популисттер бұл тақырыпта көп талқылады, сондықтан процесс бақылаудан шықты. Көптеген жәйттер бойынша биліктің белгілі бір саяси орыны болуы керек. Қазір біздің барлық өнеркәсіпті тұтқындар салған деп айтады. , Бірақ, кешіріңіз, бізде индустрияландыру үнемі сәтсіздікке ұшырауда. Демек, кәсіпорындар “құлдардың” еңбегімен салынған, ал қазір бостандықты сүйетін қазақтар оны жасамайды. Жақында жастар өкілінің бірі Теңіздегі мұнайды американдықтар тапты деп айтты. Американдықтар Кеңес Одағы кезінде ашылып, дами бастаған дайын кен орнына келді. Қазіргі кезде кеңестік кезеңнің тарихын осылай жұлынып, сызып тастайды, бұл бүгінгі процестерге кері әсерін тигізеді.
Алтын Орданың батырлығын және Кеңес өкіметінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени жетістіктерін толығымен жоққа шығарып, тарихты “көнелендіру” әрекеттері қазіргі және болашақтағы қоғам үшін елеулі проблемалар туғызады. Қазір тарихты зерттеудегі саясаттандыру тәсіл біртіндеп елде үстемдік ете бастап, жалпы ұлттық саясатқа әсер ететін ұлтшылдық идеологияны қалыптастыру құралына айналуда. КСРО-ны геноцид ұйымдастырған қылмыстық мемлекет деп жариялау, ортақ державаның құқықтық мирасқоры ретінде қазіргі Ресейге тарихи жауапкершілікті арту, орыс тілінде сөйлетіндерге, сондай-ақ Қазақстан ішіндегі титулсыз ұлттар өкілдеріне де қысым жасайтын жалпы теріс ахуал қалыптастырады. Яғни, біз ортақ тарихымызды қаралау салдарының тереңдеп бара жатқанын көріп отырмыз.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
