Қазақстанда өте оғаш үрдіс байқалады: сайлау сайын Парламентке титулсыз этностардың өкілдері аз өтеді. Бұны билеуші партия үлгісінен байқауға болады. Егер 2016 жылғы сайлау қорытындысы бойынша Nur Otan-нан Мәжіліске 20 саяси емес – 23,8% түссе, енді бес жылдан кейін олардың саны 15 адамға дейін – 19,7%-ға азайды.
“Ақ жол” партиясына қатысты, ол өткен сайлаудың қорытындысы бойынша да өз фракциясының тізіміне тек бір ғана титулсызды енгізді. Бәлкім, ол акжоллықтарға саяси құрылымның толық моноэтносты болмауы үшін қажет болған шығар. Сонымен бірге, ребрендингке дейін Қазақстанның Коммунистік халықтық партиясы болған, қазіргі Халық партиясы интернационализм принципін бұзған жоқ. Оның фракциясының он мүшесінің үшеуі титулсыз этникалық топтардың өкілдері-30%.
Сонымен, бүгінгі таңда бізде не бар? Парламентке партиялық тізімдер бойынша өткен жаңадан сайланған 98 депутаттың тек 19-ы ғана титулды емес. Қазақстан халықтары Ассамблеясынан тағы 9 депутат бар, олардың 8-і-титулды емес этностардың өкілдері. Нәтижесінде біз 109 депутаттың 27-сі, яғни 25,2%-ы титулсыз. Ал республика халқының жалпы санына шамамен үштен бірі титулдық емес үлес құрайды.
Осыған байланысты, Мәжілісте ашық ұлтшылдар мен руссофобтар көп болғанын ескере отырып, халықтың титулды емес бөлігінің мүдделерін кім қорғайды деген өте қисынды сұрақ туындайды. Оған Бақытбек Смағұл жатады. Жамбыл облысы Қордай ауданындағы жаппай тәртіпсіздіктерден кейін бірден дүнгендердің бәрін айыптады, өйткені олар қазақ тілін білмейді және әскерде қызмет атқармайды. Мұндай мәлімдемелер әлеуметтік желілерде дангандарға қарсы көңіл-күйдің өсуіне себеп болды және көптеген адамдар зорлық-зомбылық әрекетін ұйымдастырудың бір түрі ретінде қабылдады. Кейін Смағұл келтірген “фактілер” тиісті мемлекеттік органдар тарапынан теріске шығарылды.
Смағұлмен бірге Парламенттің төменгі палатасына Ұлттық патриотизмнің идеологы болып табылатын нұротандық Айдос Сарым да келді. Сондай-ақ Мәжіліске орыс тілін ресми мәртебесінен айыруды талап еткен Ақжолов Қазыбек Иса кірді. Әрине, мұның бәріне ерекше назар аударудың керегі болмас еді, бірақ, бір “бірақ” бар: титулсыз депутаттардың кемуі.
Бір қызығы, жергілікті өкілді органдарда да осындай жағдай байқалады. Оған мысал – қазіргі Алматы мәслихатына өткен сайлау. Бұл жолы оған 7 титулдық емес этнос өкілдері кірді, бұл алдыңғы шақырылымдағыдан екі есе аз – 13. Қалыптасқан жағдай бір нәрсені түсінуге болады: қазіргі сайлау жүйесінде, көп нәрсе партиялардың шешімдеріне байланысты болғанда, бұрынғы мажоритарлы жүйеге қарағанда, титулсыздарға мәслихатқа кіру әлдеқайда қиын.
Демек, 2017 жылғы конституциялық түзетулерден кейін, азаматтар мәслихаттар сайлауына өзін-өзі ұсыну құқығынан айырылғанда, ал сайлау тек партиялық тізімдер бойынша өткізілгенде, биліктің өкілді органдары неғұрлым моноұлтты бола бастады. Бұл Қазақстан Халықтары Ассамблеясы болса да, көпшілікті қызықтыруы мүмкін. Мәжіліс құрамына кейбір, мысалы, Қордайдағы бүлікке қатысушыларды ақтаған Бақытбек Смағұл сияқты депутаттар кірді. Билеуші партия мұндай ұлтшылдардан құтыла алмады ма?
Жанболат Шолпанов, саясаттанушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: liter.kz
