Соңғы уақытта Қазақстанда ықтимал төңкерістер мен жаппай наразылықтар туралы әңгімелер жиі айтылады, бұл қазіргі посткеңестік кеңістікте болып жатқан жаңалықтарды ескерсек, таңқаларлық жағдай емес. Кейбір сарапшылар тұрмыстық жанжал – соның “ұшқын” деп санайды, тұрмвстық келіспеушіліктің салдарынан резонанстық жанжал жағдайлары жиі өршиді. Бұл шынымен де солай ма?
Жауап табу үшін атышулы әлеуметтік қақтығыстар мен наразылықтардың бірнеше мысалын қарастыру жеткілікті. Олардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі – 1989 жылы болған Новоөзен қақтығысы. Ол күшті әлеуметтік наразылықтың, бұзақылықтың, жастар көтерілісінің және ұлтаралық қақтығыстардың элементтерін біріктірді, дегенмен ол жастар компаниялары арасындағы би алаңында әдеттегі жанжалға байланысты өртенді.
2006 жылы Ақтауда бүлік орын алды. Күндіз “Маңғыстаумұнайгаз” ААҚ жұмысшылары рұқсат етілмеген митингке шығып, еңбек төлемін арттыруды талап етті, түнге қарай наразылық жаппай сипат алып, еңбек ұрандары ұлтшыл ұрандарға ауысты.
Сол жылы Шелек (Челек) ауылында қазақ-ұйғыр жастары арасындағы қақтығысы басталды. Жергілікті кафеде масаңдау жастар бір-бірімен бірдеңе бөліспей, нәтижесінде жаппай төбелес болды.
Тағы бір мысал – Қарағандыда жаңа жыл қарсаңында болған жанжал (2018 жылғы 31 желтоқсан), келушілер мен мейрамхана иелері арасында төбелес болды. Оған түрлі ұлт өкілдері қатысты. Бірақ жергілікті тұрғынның өлімінен кейінгі әлеуметтік соққы қалада бірнеше күнге созылған жаппай митингілерді тудырды.
Менің ойымша, үй жанжалының жаппай наразылықтар мен тәртіпсіздіктерге айналуы мүмкін екенін түсіну үшін мысалдар жеткілікті мөлшерде. Мұндайда “қабаттасудың әсері” – әлеуметтік-экономикалық және саяси проблемалардың тұтас кешені бір-біріне сәйкес келген кезде жұмыс істейді.
Әлеуметтік наразылық белсенділігі тез саясаттандырылып, кез-келген жанжал елдегі
көпшілікті қозғаушы күші бола алады. Бір қызығы, билік құрған немесе онымен байланысты барлық ресми құрылымдар ұлтаралық қақтығыстар немесе ереуілдер кезінде тиімсіздігін көрсетеді. Мысалы, Қордайдағы дүнген бүлігі кезінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы немесе Қазақстан Кәсіподақтар федерациясы өзін ешбір көрсете алмады, олар еңбек жанжалдары кезінде де толық дәрменсіздігін көрсетті.
Бұл алаңдатарлық фактіні көрсетеді – елде наразылық көңіл-күйді басып, сындарлы диалогқа айналдыра алатын жүйелі оппозиция, қоғамдық ұйымдар және нағыз кәсіподақтардың буферлік ұйымдары ұйымдары жоқ. Мұның бәрі кез-келген себеппен жарыла алатын жарылғыш әлеуетті тудырады.
Сұлтанбек Ағеев, азаматтық және әскери қақтығыстарды зерттеу орталығының сарапшысы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
Сурет: esquire.ru
