Түркі мемлекеттерінің саммитінде Ердоған Каспий арқылы өтетін көлік дәліздері тақырыбына көп уақыт бөлді, бұл құрылып жатқан ұйымның басты мақсаттарының бірі екені анық. Атап айтқанда, наурыз айының соңында өткен Түркі кеңесінің саммитінде Түркия республикасының басшысы Режеп Ердоған Түркі әлемі мемлекеттері арасындағы логистика және жүк тасымалын дамытудың қаншалықты маңызды екенін айтты. Содан кейін Ердоған халықаралық аралас жүк тасымалы туралы келісімге қатысты келіссөздерді жандандыру қажет деп мәлімдеді. Оның айтуынша, бірлескен іс-қимыл нәтижесінде Түркі кеңесі елдері стратегиялық салмаққа ие болып, өркендейді, оларға Еуропа елдерінімен бірге, басқа да мемлекеттер қосылады.
Соңғы айлар ішінде түрік басшылығы күш-жігерін Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан және біздің республикамен өзара әскери қарым-қатынасты дамытуға бағыттап келеді. Қазақстан мен Қырғызстан Түркі кеңесінен басқа ҰҚШҰ мен ЕАЭО құрамына кіреді, Өзбекстан Еуразиялық одақта бақылаушы ел болып табылады. Түркия, өз кезегінде, Солтүстік Атлантикалық альянстың мүшесі болып табылады және одан шығу жоспарында жоқ. Сондықтан оның Орталық Азия республикаларына ықпалын күшейтуі ҚХР мен Ресей шекаралары бойынша “тұрақсыздық белдеуін” қалыптастырудың жалғасы болып табылады, шын мәнінде, бұл ОА-да Ресей және Қытай ықпалын жоюға бағытталған амал-тәсілдің бір түрі.
Ресей мен Қытай мұны түсінетіні анық. Елдер өзара көпжақты іс-әрекет форматтары мен тетіктерін ілгерілетуде. Шын мәнінде, ауқымды энергетикалық жобаларды іске асыру басталғанға дейін, ҚХР-дың Орталық Азия республикаларымен тауар айналымы 4 есеге жуық өсті, 2019 жылға қарай ол шамамен 46 миллиард долларды құрады, бұл посткеңестік мемлекеттердің негізгі экономикалық секторларындағы осы елдің позициясының нығаюын білдіреді. Қытай Түркиямен де өзара әрекеттесіп, инвестициялар мен несиелер берді, дегенмен ұйғыр мәселесі олардың ынтымақтастығына көлеңке түсірді. Ұзақ уақыт бойы ұйғырларға қатысты жағдай Пекин мен Анкара арасындағы қатынасқа кері әсерін тигізді. Түрік оппозиционерлері Эрдоганның Қытайдан алған несиелері мен Транскаспийлік “Шығыс-Батыс” дәлізіне байланысты түрлі жобалардың салдарынан Шығыс түркістандық ағайындардың мүдделерін ойламайтынын жүйелі түрде мәлімдеді.
2015 жылдың күзінде Қытай мен Түркия басшылары “Белдеу және жол” мен “Орта дәлізді” одан әрі интеграциялауды көздейтін өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. 2019 жылдың жазында Қытай Түркияға қаржылық қолдау ретінде тағы 1 миллиард доллар жіберді. Өткен жылдың соңында Түркиядан Қытайға Транскаспий дәлізі арқылы өнім тасымалдайтын алғашқы жүк пойызы тоқтатылды. Екі ел арасындағы сауданың көлемі 24 миллиард долларға дейін өсті, бұл Қытайды Түркияның екінші маңызды сауда серіктесі етті. Алайда, осы күнге дейін бірқатар болашағы бар мәмілелер орындалған жоқ, бұл Түркияның билеушілері ҚХР-мен байыпты жақындасуға дайын емес деген болжам жасауға негіз болады.
Өз кезегінде АҚШ НАТО-ның одақтасы – Түркияны қолдана отырып, Орталық Азияны тұрақсыздандыруға тырысуда. Көптеген сарапшылар өз мәлімдемелерінде Қытайға және Ресейге қарсы көңіл-күйдің күрт өсуін атап өтуде. Өткен жылы кейбір посткеңестік республикалардың астаналарына мемлекеттік хатшы Майк Помпео келді. Сапарлары аясында ол Ақ үйдің мақсатын жасырған жоқ, олардың бірі – ОА-ны Ресей мен Қытай үшін ұзақ ойнайтын “бас ауруына” айналдыру. Содан бері Штатта билік өзгерді, бірақ жаңа Президенттің әкімшілігі Ресей Федерациясы мен ҚХР-ды “ұстау” қызметін жалғастыруда, ол одан да айқын көрінді, сондықтан Түркияның батысшыл бағыты жақсы таңдау емес.
Түркия мен Қытай арасындағы өзара сауда мен экономикалық ынтымақтастықтың айқын өсуіне қарамастан, олардың арасындағы геосаяси бәсекелестік күшейе түсуде, ал ұлттық мүдделер керісінше.
Анкара өзінің нео-османдық идеологиясы аясында ШҰАА аумағын “түркі әлемінің” бір бөлігі деп санайды, ол Батыстың құрамдас бөлігі болып қала отырып, НАТО-дан қол үзіп, одан шыға алмайды. Сондықтан, Вашингтоннан карт-бланш алған, түріктің билеуші элитасы тек Ресеймен ғана емес, Қытаймен де қақтығысқа түсетін Орталық Азияны өз бақылауына алып, реваншистік идеяларды жүзеге асырады деп үміттенеді. Сондықтан Анкара мен Пекин арасындағы тату-тәтті кезеңінің соңы нәтижесіз аяқталды деп айта аламыз.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
