Наурыз айының соңында өткен Түркі кеңесінің форумында қатысушылар Түркістанды түркі әлемінің рухани орталығы деп танып, келесі саммитті Ыстамбұлда өткізуді ұйғарды. Кездесуге қатысушылар Нұрсұлтан Назарбаевтың кеңесті “Түркітілдес мемлекеттер ұйымы” деп қайта атау туралы ұсынысын қолдады. Сондай-ақ, қатысушы елдердің көшбасшылары хатшылыққа “Түркі әлемінің көзқарастары – 2040” және “Түркі кеңесінің 2020-2025 жылдарға арналған стратегиясы” жобаларын дайындағаны үшін алғыс айтып, бейінді ведомстволарға оларды ұлттық практикаға сәйкес қабылдау үшін дайындау керектігін айтты. Екі құжат та ұйым елдері үшін міндетті болады.
Бүгінгі таңда ТО аясында экономикалық және көлік салаларымен байланысты көптеген құрылымдар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең танымалдары – TURKSOY, TURKPA, TIKA, Юнус Эмре институты. Бұдан басқа, түркі сауда-өнеркәсіп палатасы, түркі инвестициялық қоры, Транскаспий көлік дәлізі, “Бауырлас (теңіз) порттарының процесі”, Денсаулық сақтау кеңесі, студенттер мен оқытушылар алмасу бағдарламасы, Жібек жолының бірлескен турлары жобасы, жастар бағдарламалары және басқалары бар.
Түрік насихатына қарамастан, бұрын, ТО елдері әртүрлі империялардың құрамында болғандықтан, біртұтас түркі әлемі болмаған. Әзірбайжан мен Орталық Азия республикалары бірнеше ғасырлар бойы Ресей империясының, содан кейін КСРО орбитасында болды. Түркия – Эрдоган жандандырғысы келетін, Осман империясының мұрагері, бұл оның бұрынғы бағыныштылары, дәлірек айтқанда, олардың араб ұрпақтары және Солтүстік Атлантикалық альянс мүшелеріне ұнамайды. Анкара болса ОА елдерімен мәдени және тілдік жақындық, ортақ мұра туралы мәлімдеп, бірлескен түрлі бағдарламаларды атайды. Бірақ бұл әзірше “жұмсақ күш”, ал одан кейін әскери өзара іс-қимыл мен “Ұлы Тұран армиясын” құру бойынша жоспарлармен бірге, “қатаң” күш жұмсалады. Түркия басшылығы Кипр мен Эгей теңізіндегі аралдарда гректермен қақтығыс тудырып, оны құрылуы туралы мәселені қатаң қойып, республикаларды авантюраға тартуы мүмкін. Атап айтқанда, әзірбайжандардың Қарабақтағы жеңісін жырлай отырып, Түркия көшбасшысы түркі әлемінің ажырамас бөлігі болып табылатын киприот-түріктермен ынтымақтастығы туралы мәлімдеді. Ол Түркі кеңесі бойынша серіктестеріне өткен ғасырдың жетпісінші жылдары Грецияның солтүстік бөлігін басып алған “республикаға” қолдау көрсетуге шақырды.
Сонымен бірге, ұйымның бас хатшысы Бағдад Амреев Қарабақтағы жеңістен кейін, Түркі кеңесі қоғам алдында маңызды бола бастағанын айтты, мұнымен ол ұйым елдерінің жанжалды аймақтар мәселелерін шешу жолдарын меңзейді. Әзербайжан көшбасшысы Зангезур дәлізі армяндық Мегри арқылы өтетінін, білмейтіндер үшін, ол түркі әлемі елдерін түрлі жобалар арқылы біріктіре алатынын, соның арқасында олар қосымша мүмкіндіктерге ие болатынын айтты.
Сонымен қатар, Түркия мен Әзірбайжан Ресей мен ҚХР-да көптеген түркі диаспораларының болуын ескере отырып, ұлттық сезімге басады, бұл елеулі қақтығыстарға әкелуі мүмкін. Жақында Түркия Президенті мен оппозиционерлері кесірінен “Шығыс Түркістан” ұйғырларына байланысты Пекинмен болған жанжал, бірқатар оптимистердің әртүрлі түркі халықтарын біріктіруге тырысуы негізсіз екендігін көрсетеді.
Біздің республикамыздың ЕАЭО мен Түркі кеңесіне қатар мүше болуына байланысты, олардың арасында өзара үйлесімділік бар ма дегендей, көптеген сұрақтар туындайды. Атап айтқанда, қазір қазақ ұлтшылары мен пантүріктер тарапынан көрші мемлекеттерге әртүрлі аумақтық наразылықтар жиі естіледі, олар, мысалы, өз сөздерінде біздің елімізді Татарстан мен Башқұртстаннан бөлетін “Орынбор дәлізін” жиі айтады.
Түркі кеңесі Түркі мемлекеттерінің ұйымына айналып, Анкара қойған экспансионистік міндеттерге байланысты Орталық Азия мен Кавказда шиеленісті күшейтеді. Бұрынғы кеңестік Орта Азия республикалары осылайша әртүрлі елдерде Түркия ұйымдастырған қауіпті қақтығыстарға қатысып, төңкерістердің немесе республикалардағы исламдық және пантүркілік күштердің саяси ықпалының күшеюінің құрбаны болуы мүмкін.
Ресей мен Қытайдың кең аумақтарына да қауіп төнеді, оларға да “түркі әлемін” саяси кеңейту жоспарлары қолданылады. Аймақтан басты пайда алатындар АҚШ пен Ұлыбритания болатын болса, Қазақстанға осы қауіпті ойындарға тартылу керек пе?
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
