Ресейдің “Новости” ақпарат агенттігі азық-түлік шығындары бойынша Еуропа мемлекеттерінің рейтингін жариялады, онда, ең соңғы орында, біздің еліміз де болды. Жалпы, рекорд бойынша бізде тағы да қарама-қайшылықтар бар. Біз азық-түлікке 49,4 пайыз, кафе мен мейрамханаларға 2,9 пайыз, бос уақыт пен мәдениетке 1,7 пайыз жұмсаймыз. Демек, біз тағамға ең көп жұмсаймыз, ал мәдениет пен демалысқа ең аз жұмсаймыз. Бізде жақсы өмір сүру үшін жағдай бар сияқты, бірақ біз экономикалық жағдай біздікінен әлдеқайда нашар Молдова мен Солтүстік Македонияға қарағанда нашар өмір сүреміз. Үлкен аумақ, мұнай сатудан түскен табыстар және қомақты халықаралық резервтер қазақстандықтардың игілігіне жұмсалмайды.
Американдық Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2018 жылғы халықаралық рейтингі де бар, онда бізді үшінші әлем елдеріне жатқызды, өйткені біз ол кезде тамаққа 44,9% жұмсадық. Онда біз 96-шы орында болдық, тіпті Камбоджа, Гватемала, Пәкістан, Вьетнам, Гондурастан да озып кеттік, жалпы, көпшілігінен алға шықтық. Рейтингте барлығы 104 ел, яғни біз тағы да ең төменіндеміз.
Бір қызығы, бұл екі рейтингте де мәліметтер дұрыс көрсетілмеген. Статистика комитетінің ақпараты бойынша, бізде тамаққа көбірек кетеді. Мәселен, өткен жылы біз бірінші рейтингте көрсетілгендей 49,4% емес, 54,3% жұмсадық – бұл үшінші тоқсанның нәтижесі. 2018 жылы біз 44,9% емес, 48,5% жұмсадық. Яғни, рейтингтерде жағдай жоғары көрсетілген. Ресми статистикаға сәйкес, орташа есеппен ел тұрғындары кірістің 70%-ын тамақ, коммуналдық қызметтер және салық төлеуге жұмсайды. Демалыс пен мәдениетке бізде ақша қалмайды. Жоғарыда бәрі осылай ойластырылуы мүмкін. Азық-түлік туралы неғұрлым аз ойласақ, басқаларын көбірек ойлайтын боламыз, мысалы, алтын-валюта резервтері мен мұнай экспортынан түсетін кірістер біздің әл-ауқатымызға неге әсер етпейді деген сияқты.
Тағы бір қызықты тақырып – орташа жалақы, Статистика комитеті әрдайым қазақстандықтарды қатты наразы ететін сандарды айтады. Ол бізде 222 261 теңгені құрайды. Ал, шын мәнінде қалай? Бұл жерде республиканың еңбек етушілерінің барлығы дерлік қаражат салатын БЖЗҚ-ға ақпарат алу үшін жүгінуге болады. Қордың деректеріне сәйкес 10,9 миллион қазақстандық осы жылдың қаңтар айында 88,7 миллиард теңге қосқан. Яғни, азаматтардың негізгі бөлігінің қорға 10% салатынын ескерсек, қаңтардағы орташа нақты жалақы шамамен 82 000 теңгені құрайды.
Өткен жылдың қаңтар айында да дәл осындай көрсеткіш болған, ал Статистика комитеті 198 200 теңге деп мәлімдеген болатын. 2019 жылы қор салымшыларының қаңтардағы орташа жалақысы айына 71 760 теңге деңгейінде болды, ресми деректер бойынша – 166 000. Атап айтқанда, азаматтардың нақты жалақысы екі жыл ішінде 12,5%-ға өсті, ал шенеуніктердің айтуынша, табыс 33%-ға артты.
Барлық осы есептеулер ресми статистика азаматтардың жалақысы бойынша да, тамақ пен коммуналдық шығындарға кірістер мен шығыстар деңгейі бойынша да нақты көрініс бермейтіндігін көрсетеді. Тиісінше, кедейлердің саны әлдеқайда көп, ал жоқшылық кең таралып келеді. Бұл елдің әлеуметтік мемлекет емес екенін көрсетеді, өйткені ел азаматтардың негізгі бөлігін қажетті өмір сүру деңгейімен, әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан Үкімет дамыған 30 елдің қатарына кіру туралы бұрынғы үгіт-насихат амбицияларын ұмытып, алдымен экономика мен әлеуметтік саладағы нақты жағдайды көрсетіп, шынайы статистика беруі керек.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
