Ресей баспа үйі Коммерсант, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары журналистерінің өткен сейсенбіде президенттік қызметінен кеткен, бірақ “Ұлт Көшбасшысы” – Елбасы лауазымындағы кең және елеулі өкілеттілігін қалдырған президенттің отставкаға кетуі туралы айтқан сөздерін жариялады.
Француз газеті Les Echos деп жазады, отставканың көмегімен Назарбаев халықтың әл-ауқатының тоқырауына байланысты қоғамдық наразылықты төмендетуге тырысуда. Француз журналистері Орталық Азия Республикасының басшысы алғаш рет өз еркімен қызметінен кеткенін және халық наразылығына байланысты ақпан айының соңында үкіметті таратып, оны жеткіліксіз дамумен түсіндіріп, әлеуметтік көмекке бірнеше миллиард доллар бөлінетінін уәде еткенін атап өтті. Журналистің пікірінше, халықтың табысы тұралауының себебі 2014 жылдан бастап мұнай өнімдері бағасының төмендеуі және теңгенің құнсыздануы болып табылады. Бұл, 18-миллион халықтың өмір сүру деңгейінің тұрақты өсуіне негізделген билік пен халық арасындағы “шартқа” қауіп төндіреді.
Financial Times ағылшын іскерлік газеті Назарбаевты автократ деп атайды және оның ұлт көшбасшысы атануына көптеген негіз бар, өйткені ол КСРО-дан бөлінген Республикасы негізінде мемлекет құрды және ол геосаяси тұрақтылығымен ерекшеленеді және Ресей Федерациясы мен ҚХР-мен жақсы қарым-қатынасты қолдайды, сонымен қатар Америка Құрама Штаттарының одақтастары болуға ұмтылады. Газеттің атап өтуінше, Назарбаев басқа автократтардан айырмашылығы, президенттіктен кеткеннен кейін, мемлекеттік аппаратты бақылауын сақтай алды және бұл биліктің ауысуын барынша жайлы етеді. Сарапшылар өз тақтарын тастап кеткен, осы лауазымда ұзақ уақыт болған Назарбаевпен басқа мемлекет басшыларын, мысалы, кеткеннен кейін халықаралық қарым-қатынастарды бақылауын сақтаған Сингапур премьер-Министрі Ли Куан Юмен және Ресей Федерациясының президенті Борис Ельцин отставкаға кеткеннен кейін отбасы мүдделерін қорғауды жалғастырған. Журналистердің пікірінше, Назарбаев қолданған сызба 2024 жылы Владимир Путинге да пайдалы болуы мүмкін.
Лондондық The Times былай деп жазады, Назарбаев ғалымдардан өз билігін ұзарту үшін эликсир жасауды сұрады, бірақ 30 жылға жуық жоғары лауазымдарында болған соң отставкаға кетті. Газет сондай-ақ оны автократ деп атайды және ол басқа ортаазиялық мемлекеттер басшыларынан ұзағырақ президент болғанын атап өтті. Ол Путиннің одақтасы болып табылады және Ресей, ҚХР және Америка Құрама Штаттары арасында одақтастықты тең ұстады. Автордың пікірінше, оның отставкасы Қазақстандағы билік үшін күрес тудырады, аталған елдер оны қадағалайды.
The Guardian (Лондон) Назарбаев көшбасшылардың жаңа буынын дайындауды мақсат еткеніне назар аударады және ол өз ізбасарын таңдағысы келетінін атап өтті. Газет, сондай-ақ, оны Путин сияқты автократиялық көшбасшы деп атады және Назарбаевтың маневрі биліктен кетудің қауіпсіздігін қамтамасыз еткісі келетін басқа президенттерге үлгі болып табылады деп санайды. Автор Назарбаев режимі Түркменияда Сапармурад Ниязовтың орнатқанына қарағанда жұмсақ деп санайды, себебі президенттің алтын мүсіні жоқ, сондай-ақ Өзбекстандағы қатыгездік көрсеткен Ислам Каримовтың режимімен салыстыра отырып,жұмсақ деп санайды. Сондай-ақ, Назарбаев эксцентристік танытып, оның әлеуетті органдары Жаңаөзендегі шахтерлердің ереуілін қатаң тоқтатты, онда кем дегенде 15 адам қаза тапты.
Tages-Anzeiger (Цюрих, Швейцария). Назарбаев ұзақ уақыт бойы Ұлт көшбасшысы болды. Бірақ соңғы жылдары бұл ірі ортаазиялық ел дағдарысты бастан кешуде. Қазақстан мұнай бағасының төмендігінен, қуғын-сүргіннен және сыбайлас жемқорлықтан, бағаның төмендігінен зардап шегуде. Кенеттен беделді жобаларға ақша жетпей қалды. Назарбаев ел ордасын Астанаға көшіргеннен кейін елдің бір бөлігі дымсыз қалды. Назарбаевтің жеке жетістігінің тарихы соңына жақындап келеді, деп санайды басылым: “авторитарлық билеуші қартайды”. Посткеңестік кеңістіктің өлшемі бойынша ерлердің орташа өмір сүру ұзақтығы 60 жылдан асады, ал ол 78 жаста, өте кәрі. Оның екінші позицияға шегінуі, кем дегенде, ұзақ жылдық агониядан кейін, елде саяси дискурс басталатынын білдіреді. Режим әлі де оны басқара алады, өйткені онда саяси тұрғыдан да, қоғамдық тұрғыдан да елеулі бәсекелестік жоқ.Егер өзгерістер басталса, бұл Назарбаев автократының сөзсіз соңы және кем дегенде Қазақстан үшін бастау болады.
Handelsblatt (Дюссельдорф, Германия). Орта Азиядағы саяси жер сілкінісі: өңірдегі ең ұзақ басқарған мемлекеттік көшбасшы өз еркімен отставкаға кетті. Орта Азияда мұндай факт ерекше ғажайып болып саналады. Өңірдегі оның әріптестерінің көпшілігі лауазымы бойынша қайтыс болғанға дейін басқарды немесе оларды тақтан түсірді.
Мүмкін, осы шешімді қабылдауда Назарбаев үшін осы уақытқа дейін өңірдегі биліктің қалыпты берілуінің бірден-бір оқиғасы үлгі болған шығар. Қырғызстанда президент Алмазбек Атамбаев өз ісін, өзі таңдаған мирасқоры, Сооронбай Жээнбековке тапсырды.
Washington Post (Вашингтон, АҚШ). Нұрсұлтан Назарбаевтың отставкасы Орталық Азия өңірінде жалғасып жатқан өзгерістер аясында орын алды. Бұл осы аймақтың бұрынғы кеңестік республикаларын қамтыған демографиялық және геосаяси өзгерістер процесіне саяси тұрақсыздық енгізді. Ресей ресми тұлғалары Қазақстанда ұлтшылдық пен Батыс ықпалының өсуі деп атайтынына алаңдаушылық білдіріп, этникалық орыстар көп тұратын Қазақстанның солтүстігіндегі прокремльдік сепаратистік қозғалыстардың мүмкіндіктері туралы қауесет тудырды. Қытай Қазақстанды өзінің “Бір белдеу — бір жол” Жаһандық инфрақұрылымдық бағдарламасының негізгі элементі деп санай отырып, Орталық Азияға өзінің саяси және экономикалық әсерін кеңінен таратуда. Бірақ Қазақстанда тез демографиялық өзгерістер аясында ұлтшыл, діни немесе діни топтар билік беру жөніндегі Назарбаевтың жоспарына қауіп төндіруі мүмкін. Тілі түркі тілдер қатарына және ислам діні негізгі дініне жататын этникалық қазақтардың саны айтарлықтай өсті. Бұл ретте 1991 жылы КСРО ыдырағанда этникалық орыстардың үлесі күрт төмендеді.
The New York Times (Нью-Йорк, АҚШ). Қазақтар жаңа дәуірдің әлеуетті стартының жариялауын құптаса да, сарапшылар Кремльдің осының барлығын теріс көреді деп болжап, президент Владимир Путиннің 20-жылдық билігіне назар аударып, оның билікті беру жөніндегі нақты жоспардың болмауын айтады. Өзінің автократтық басқаруында Назарбаев, көбінесе саяси оппоненттерін және сынға алған журналистерді түрмеге отырғызып, сайлауда үнемі 100% дерлік нәтижемен жеңген. Назарбаев мырза 30 млрд баррельге бағаланатын елдің мұнай қорларын әзірлеу үшін шетелдік энергетикалық компаниялардан ауқымды инвестициялар тартты — барлық бұрынғы кеңестік республикалардың ішіндегі ең ірі компаниялардың бірі. Өзінің халықаралық саясатында Қазақстан АҚШ-пен достық байланысты сақтай отырып, екі алып көршісі, Ресей және Қытай, арасын епті тең ұстап отыр.
Сурет: ca-news.org
