АҚШ пен ҚХР арасындағы күрестің күшеюі аясында Ұйғыр мәселесі адам құқықтарының жаппай бұзылуына байланысты аспан асты елінің оқшаулануына және Шыңжаңдағы қақтығыстардың көбеюіне әкелетін нақты геосаяси проблемаға айналуда. Сонымен қатар, шетелдегі ұйғыр жұртшылығы мен Батыстың жетекші құқық қорғау бірлестіктері түркілік ұлттың азшылығына қатысты мемлекеттік геноцид саясатын ұстанады.
Мұның бәрі өте маңызды делінген Бүкіләлемдік ұйғыр конгресінің (БҰК) Халықаралық Олимпиада комитетіне (ХОК) жіберген хатында «қайта тәрбиелеу лагерлеріндегі» миллионнан астам ұйғырларға қатысты көптеген репрессия фактілері көрсетілген. Бұл ұстанымды Батыс Қытайдағы мұсылмандар мен ұйғырларға қатысты ұлттық сегрегация саясаты туралы деректерді БҰҰ сарапшылары да растап, қолдайды, дәл осылай бағалайды.
Рас, ХОК ВУК өкілдерінің Үндеуіне қатысты “ол барлық жаһандық саяси мәселелер бойынша бейтарап қалуы керек”деп жауап берді. Ол Қытай үкіметінің билігінен “олимпиадалық Хартия қағидалары ойындар аясында сақталатынына”сендірді. Мұндай жауапты ұйғыр диаспорасы да, құқық қорғау ұйымдары да қанағаттандырмады.
Рас, ХОК ВУК өкілдерінің Үндеуіне қатысты “ол барлық жаһандық саяси мәселелер бойынша бейтарап қалуы керек” деп жауап берді. Ол Қытай үкіметінің билігінен “олимпиадалық Хартия қағидалары ойындар аясында сақталатынына” сендірді. Мұндай жауапты ұйғыр диаспорасы да, құқық қорғау ұйымдары да қанағаттандырмады.
Өз кезегінде Дүниежүзілік ұйғыр конгресінің президенті Долкун Иса өткен бейсенбіде ХОК-тің этика жөніндегі комиссиясына ресми шағым бергенін мәлімдеді.
Ол ХОК “Қытай Халық Республикасының ұйғырлар мен басқа да түркі мұсылмандарына қарсы жасаған геноцид және адамзатқа қарсы қылмыстары туралы дәлелдер жарияланғаннан кейін Бейжіңде 2022 жылғы Олимпиада ойындарын өткізу туралы мәселені қайта қарастырмай, олимпиадалық Хартияны бұза отырып әрекет етті” – деп мәлімдейді.
Лондондық адвокат Майкл Полак дайындаған шағымда жаппай піштіру, лагерьлерде еріксіз қамауда ұстау және азаптау сияқты адамзатқа қарсы қылмыстар бар екендігі туралы дәлелдер келтірілген.
Бұған дейін АҚШ конгрессмендері тобы да Пекинді 2022 жылғы қысқы Олимпиада және Паралимпиадалық ойындарды өткізу мүмкіндігінен айыруды талап еткен болатын. Конгресстің баяндамасында ҚХР басшылығы миллионнан астам ұйғырларды құрылған “саяси қайта тәрбиелеу лагерлеріне” жібергені айтылған.
Қытай бойынша сыртқы саясат комиссиясының төрағасы Марко Рубио, конгресстің ұйғыр мәселесі жайындағы баяндамашысы, ХОК-тан жаңа мәліметтер негізінде шешімді қайта қарауды талап етті. “Тіпті Си Цзиньпин Олимпиаданы өткізді деп ойлаудың өзі ұят!”,- деп санайды Рубио.
Штаттың өзінде Пекин саясатына қарсы науқан ерекше қызу үстінде. Сонымен, 13 тамызда Мемлекеттік департамент АҚШ-тағы Конфуций институтының орталығын ҚХР-ның шетелдік өкілдігі деп жариялады, оны Пекиннің жаһандық үгіт-насихат компаниясының насихатын ілгерілететін және АҚШ кампустары мен K-12 сыныптарына теріс әсер ететін ұйым деп таныды. Конфуций институтын ҚХР қаржыландырады және Қытай Коммунистік партиясының жаһандық ықпал ету және насихаттау аппаратының бөлігі болып табылады.
Конфуций институтының құрылымдарының талқандалуы Вашингтонның маңызды саяси ерекшелігінің шегі және қазір мұндай ұйымдар Пекиннің экспансионистік қызметімен тікелей байланысты болатынын білдіреді.
“Бұл әрекеттердің мақсаты қарапайым: американдық оқытушылар мен мектеп әкімшілігі осы қолдау көрсетілетін КПК бағдарламаларын жалғастыруға рұқсат беру керек пе, жоқ па, егер керек болса, қандай жолмен таңдау жасай алатындығына көз жеткізу. Бүкіл елдегі және бүкіл әлемдегі университеттер Конфуций институтының оқу бағдарламасын зерделейді және білім беру жүйесіне Пекиннің әсер ету ауқымын зерттейді. Америка Құрама Штаттары АҚШ кампустарындағы студенттердің Қытай Коммунистік партиясы мен оның сенімді адамдарының айла-шарғысынсыз қытай тілі мен мәдени ұсыныстарына қол жеткізуін қалайды”, – делінген АҚШ Мемлекеттік департаментінің мәлімдемесінде.
Ұйғыр мәселесі мен Конфуций институтының бүлікшіл әрекетін американдық әкімшілік Пекиннің беделін түсіру және оны оқшаулау үшін қолданатыны анық. Бірақ ШҰАР-да ұйғыр халқына қатысты полициялық зорлық-зомбылық фактілері расталып тұрғанша, бұл американдық насихаттың нақты әсері болады.
Мәселен, әлеуметтік желілерде Синьдзян астанасы Үрімші тұрғындарына қатыгез қарым-қатынас туралы бейнеролик таратылды, онда адамдар карантин режимін бұзғандарды қақпалар мен қоршауларға қолдарынан байлаған. Бейнежазбалар олар ұйғыр диаспорасының өкілдері екенін анық көруге болады. Мұндай фактіні құқық қорғаушылар мен белсенділер бұқаралық азаптау деп аталды, ал ДҰК пен басқа да ұйғыр ұйымдарының қолындағы қосымша дәлел болады.
Орталық Азия елдерінің интеграциялық үдерістерді талдау орталығының жетекші сарапшысы Ұлықбек Бабағұлов ұйғырлар, қазақтар, дүнгендер және ШҰАР мұсылман қауымы құқықтарының жаппай бұзылу фактілерінің барлығын алаңдаушылық тудыратын белгі ретінде қарастырады, бұл, әрине, қазақстандық мұсылмандардың көзқарастарына әсер етуі мүмкін деп санайды.
“ХОК және Бейжіңдегі Олимпиада ойындарының айналасындағы барлық осы у-шуды, әрине, АҚШ пен Қытай арасындағы жалғасып жатқан күрес тұрғысынан қарастыру керек. Бірақ жел болмаса, шөптің басы қимылдамайды дегендей.. Жүздеген мың адамдарды жинаған “қайта тәрбиелеу лагерлерінің” болуы фактісі және азаматтардың ережелерді бұзғандарды осылай жазалау ҚХР-ға сүйіспеншілік әкелмейді және іс жүзінде санкциялар мен Аспан асты елін оқшаулауға негіз бола алады. Біз үшін бұл маңызды белгі болуы мүмкін, өйткені Қазақстан басшылығы Пекинмен саяси интеграция жолымен жүретін болса, біздің жағдайымыз қандай болатынына меңзейді”, – деп есептейді сарапшы.
Оның пікірінше, Бейжіңнің мұндай әрекеттері Қазақстан қоғамында жалпы Қытайға қарсы көңіл-күйді күшейте түседі. Сонымен бірге, ол республика билігі Қытаймен одан әрі жақындасуды мұқият қарастыруы керек деген ойға келеді.
“Бұл суық судың әсері іспетті және ойланбастан несие алып, “Бір белдеу – бір жол” стратегиясына тартқан шенеуніктеріміз үшін жағымды сәт және сергіту жағдайы деп бағалау керек. Өйткені, бізді қазіргі ұйғырлардың тағдырындай тағдыр күтіп тұр. Сондықтан Нұр-Сұлтан өзінің ұлы көршісіне қатысты анағұрлым салмақты саясат жүргізуі және бұрынғы жобаларды, оның ішінде өндірісті ҚХР-дан көшіру жөніндегі жобаларды қайта қарауы тиіс, өйткені бұл тікелей экономикалық экспансия фактісі. Қазір олар бізді қыл-қыбырымызбен сатып алуда, ал ертең қолымызды байлап, таяқпен ұра бастайды. Бірінен екіншісіне – бір қадам!”, —деп түйіндеді Ө.Бабағұлов.
Сурет: Inosni.ru
