Қазақстанда тұрақтандыру қорларының қоры өте аз және баға белгілеуге әсер етпейді. Бұл туралы жақында Сауда және интеграция министрлігінің басшысы Бақыт Сұлтанов айтты. Министрдің айтуынша, тұрақтандыру қорларының жалпы сомасы 3,7 миллиард теңге болатын 25,4 мың тоннасы бар, олардың интервенциялары жалпы тұтынудың 0,2%-дан 1,4%-ға дейін ғана. Олар бағаны реттемейді. Қорларды қалыптастыру да тиісті нәтижесіз жүзеге асырылуда.
Аедомствосының мәліметінше, өткен айдың соңында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік құны 2,4 пайызға дейін өсті. Ресми статистикаға сәйкес, өткен жылы өнімдер 11,6 пайызға қымбаттады, бұл соңғы төрт жылдағы ең үлкен көрсеткіш. Ал 2019 жылдан бастап билік сауда желілерін субсидиялау және жеңілдікпен кредиттеу арқылы әлеуметтік маңызы бар өнімдердің бағаларын қолмен бақылап келеді.
Жалпы, тұрақтандыру қорлары мүлдем тиімсіз болып шықты және оның негізгі себептері айтылды. Қоғамдық мониторинг саласы сарапшысы Руслан Асаубаевтың пікірінше, азық-түлікті тұрақтандыру қорларының нәтижесіз болуының себептері бәсекелестіктің болмауы, жұмыстың ашықсыздығы және тым реттелген шешім қабылдау болып табылады, ол үшін ешкім жауап бермейді. Сондай-ақ, олардың тиімсіздігінің себептеріне қаражатты депозиттік шоттарда сақтау мүмкіндігін, жергілікті атқарушы органдардың сауда желілерімен меморандумына қол қоюмен ғана шектелетін бақылау әрекетінің қабілетсіздігін және нарық талданбайтындығын жатқызады.
Тұрақтандыру қорының тетігі өңірлерде де сәтсіз болып шықты, мысалы, Түркістан облысында ол мүлдем жұмыс істемейді. Бүгінгі күні ұсталғандар және сыбайлас жемқорлық үшін отырғызылғандар туралы статистикадан басқа көрсеткіш жоқ. Сауда желілерін субсидиялау туралы бастаманы алғаш рет 2019 жылы Түркістан облысы басшысының орынбасары Ұлан Тәжібаев айтқан болатын. Бұған дейін әлеуметтік маңызы бар өнімдерді сатып алуға миллиардтаған қаражат бөлінген. Кейін, оларды басқарған көліктердің доңғалақтары болмағаны, ал оларға берілген жанармайдың есептен шығарылғаны белгілі болды. Бұл қаржыландыру механизмінің мүлдем ашық еместігін көрсетеді. Содан кейін билік тауарларды түпкілікті тұтынушыға сататындарды субсидиялау тиімдірек деген қорытындыға келді. Бұл тетік осы өңірде енгізілді, содан кейін Алматы және Ақмола облыстарында іске қосылды.
Үкімет басшысы Асқар Мамин инфляциядан озық бағаның өсуін ескеріп, ортақ зейнетақыны индекстеуден бас тартты. Бұған дейін оған мәжілісмендер осы ұсыныспен жүгінген болатын. Бұл ұсынысы бойынша ол бұл іс жүзінде мүмкін емес екенін және бірлескен зейнетақыны қайта есептеу инфляция деңгейінен екі пайызға асып түсетінін мәлімдеді.
Қазіргі кезде мемлекеттің негізгі азық-түлік тауарларының бағасын реттеуге қаражаты мүлдем жоқ болып отыр, кейде оны жергілікті билік тарапынан сауда желілеріне қысым жасау арқылы ғана шектеді. Кез-келген сәтте тағы бір серпіліс болса, үкіметтің қолында ешқандай ықпал ету механизмі болмайды. Алайда бұл таңданарлық емес, өйткені қазір Қазақстан азық-түліктің көп бөлігін импорттайды, ал теңгенің құнсыздануы оны қымбаттатады. Бір қызығы, инфляция бойынша ресми статистика бүкіл ел бойынша азық-түлік бағаларының өсуін ескермейді, бұл халықтың әл-ауқаты туралы жалған ой тудырады.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
