Өткен жылы біздің еліміз бен Ресей әскери ынтымақтастық бойынша келісімді жаңартты. Бұл оқиға Қорғаныс министрлігінің басшысы Нұрлан Ермекбаевтың ресейлік әріптесі Сергей Шойгумен кездесуі кезінде орын алды. Бүгінгі таңда келісім Мемлекеттік думаға бекітуге жіберілді, оны жақында Ресейдің мемлекет басшысы Владимир Путин жіберді. Ол бекітілгеннен кейін, 1994 жылы наурызда қол қойылған ескі Келісім күшін жояды. Тараптар осы жылдар ішінде оның негізгі ережелерін орындады және оны жаңарту уақыты келді. Әдетте, мұндай жағдайларда Министрлер Кабинеттері арасында әдеттегі келісім жасалады, бірақ Ресей Федерациясы мұндай ынтымақтастыққа үлкен мән беретіндіктен, оның басшылығы келісімге қол қоюды талап етті, Ресей Федерациясы Қорғаныс бөлімі басшысының біздің республикаға келу
мақсаты да осы.
Кейінірек Қазақстан Қорғаныс министрлігі жаңа құжат бойынша әскери саладағы өзара іс-қимыл ауқымды болатынын хабарлады. Онда әскери білім беру, кадрлар даярлау, әскери техника мен қару-жарақ жеткізу, оқу-жаттығуларға, әскерлердің жауынгерлік даярлығына байланысты түрлі іс-шараларға қатысу қамтылады. Сонымен қатар, тараптар құжатты ынтымақтастықтың жаңа бағыттары және форматтарымен толықтырды, олардың ішінде бітімгершілік қызмет, халықаралық ұйымдардағы әріптестік, өңірлік қауіпсіздікке төнетін қауіп- қатерлерге қарсы күрес және басқалар бар. Сондай-ақ, қазір елдер әскери салада 3 жылдық кезеңге арналған стратегиялық әріптестік бағдарламасын әзірлеуде. Онда Қазақстан мен Ресей қол жеткізетін мақсаттар айқындалып, оған ортақ іс-шараларды жоспарлау кезінде сүйенетін болады. Оның маңызды бөлімі – бір-біріне қатысты барлау қызметін жүргізуден бас тартуды көздейтін әскери барлау туралы тармақ. Бұдан басқа, Ресей мен Қазақстан бір-бірінен алынған деректерді үшінші елдерге бермеуге міндеттенеді және онымен серіктеске зиян келтірмеуі керек.
Ең қызығы мынада, Қазақстанның, РФ негізгі қарсыластарының бірі – АҚШ-пен де осындай тығыз өзара іс-қимылы бар екенін ескеретін болсақ, Ресеймен әскери ынтымақтастық қалай жүзеге асырылады?
Бүгінгі таңда Қазақстан мен Штаттар арасында 2018-2022 жылдарға арналған әскери өзара іс-қимылдың төртінші 5 жылдық жоспары қолданыста. Жалпы, бұл туралы ақпарат аз, бірақ ынтымақтастық екі нақты вектормен жүзеге асырылатыны белгілі. Бұл біздің кадрларды даярлау, АҚШ Каспийдің әскери инфрақұрылымына қол жеткізе алатын әскери желі бойынша өзара іс-қимыл. Мысалы, республиканың аэромобильді әскерлерінен тұратын “Қазбриг” бітімгершілік бригадасын американдықтар НАТО әскерлерімен үйлесімділік бойынан сертификаттады. Кадрларды даярлау бағдарламасына сәйкес біздің “Қазбриг” сержанттарын АҚШ нұсқаушылары оқытты, біздің офицерлеріміз Америкада оқиды. Американдық басылымдардың бірі, атап айтқанда The Wall Street Journal, Ақ үйдің Орталық Азия аймағында ықпалын орнату қажеттілігі туралы мақала басып шығарды, олардың пікірінше, оны біздің елде орнатқан дұрыс, өйткені ол басты жаулары – Ресей мен ҚХР арасында орналасқан. Сондай-ақ, мақалада Назарбаев кеткеннен кейін, елдің демократияланғаны, ал бұл Ресей мен Қытайға қарсы тұруда Штаттың Орталық Азиядағы ықпалын күшейтуге көмектесетіні атап көрсетілген.
Осыған байланысты жаңа Қазақстан-Ресей шарты қажет болды. Бұл Ресей басшылығының Қазақстанға қандай да бір қысым жасағысы келеді дегенді білдірмейді, тек мемлекет осылай сақтануды ұйғарды. Бұл, бірінші кезекте, барлау және бірлескен ШҚЖ-ға қатысты. Ресей тарапы республикаға қару-жарақтың көптеген түрлерін жеткізеді. 2015 жылы бізге С-300 кешендерін сыйлады, бұдан бұрын қазақстандық әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері ҚРЗ-ның 10 ұқсас дивизионымен толықтырылды, қазір олардың жалпы саны 20-дан асады. Жалпы, егер тағы 30 С-125 және С-200 дивизиондарын ескерсек, онда бұл қазірдің өзінде қуатты әуе қорғаныс жүйесі болып табылады.
ӘШҚҚ жалпы жүйесі және бір-біріне қатысты барлау қызметінен бас тарту қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтады. Ресейлік әуе қорғанысының көмегімен біздің еліміз Ресей, Армения және Беларусь кіретін әуе қорғанысының бірыңғай аймақтық жүйесінің қатысушысы екенін ескерсек, іс жүзінде өзінң оңтүстік-шығысын түгел қамтитын болады. Сондай-ақ, өтеусіз алынған С-300-ден басқа, Республика Ресейден С-400 жаңа кешендерін сатып ала алады. Ресей Бірыңғай өңірлік ӘШҚҚ жүйесі барлық елдерге пайдалы болады. Қазақстан елдің оңтүстік-шығысын қамту есебінен Армения Түрия және Таяу Шығыс тараптарынан зымыран мен әуе шабуылының түрлі тәуекелдерін бұғаттайды. Беларусь осылайша Батысты жабады. Жалпы, мұның бәрін Ресей өзі қолдана алады, бірақ елдердің шекараны жабуы өте маңызды, өйткені осының арқасында олардың қауіпсіздігі артады. Әуе қорғанысының қолданыстағы жүйесі әуе шабуылы қаупі бар екенін ескертеді, сондықтан оны кез келген жағдайда нығайту қажет.
Шын мәнінде, әскери саладағы екіжақты ынтымақтастықты жаңарту кезі әлдеқашан келген, өйткені ол қазіргі саяси жағдайға сәйкес. Ресей Қазақстанды тең құқылы серіктес ретінде қарастырады және епті тәсілдер мен іс-қимыл еркіндігіне жол ашады. Сонымен қатар, бұл ынтымақтастық екі тарапқа да өзара тиімді, өйткені ҚР-ға өзінің қорғаныс қару-жарағын жаңартуға және ӘШҚҚ жүйесін жаңғыртуға мүмкіндік береді. Қалай болғанда да, ҚР мен РФ ҰҚШҰ және ШЫҰ аясында да, жаңа келісімге сәйкес те одақтас болды және болып қала береді. Бұл жағдайда көп векторлы саясат қайта қарастырылып, қайта қаралуы тиіс, өйткені әлемнің жетекші державалары арасындағы шиеленістің өсуі жағдайында аумақта біздің көршілеріміз бен одақтастарымыздың ықтимал қарсыластарының әскери және жартылай әскери ұйымдардың болуы ортақ мүдделерге қарсы жұмыс істеп, аймақтағы тұрақтылыққа нұқсан келтіреді.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Қазақстана” үшін
