Өткен жылдың соңында Ресейдің Қаржы министрі Антон Силуанов сыртқы экономикалық есептеулерде доллардан бас тарту саясатын жүргізу қажет деп мәлімдеді. Оның мәлімдемесінен кейін Ресейдің Ұлттық әл-ауқат қорының валюталық активтерінің құрылымында өзгерістер болды, олар юань мен иен көлемін едәуір арттырды. Биыл долларсыздандыру бастамасын Ресей СІМ қолдады. Атап айтқанда, өткен айда Сыртқы істер министрлігі басшысының орынбасары Сергей Рябков Ресей “долларды жауып, оның қандай да болсын операцияға қатысуын тоқтату керек” деді. Өз кезегінде Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров Қытайға барар алдында БАҚ-қа берген сұхбатында Ресей батыс елдерінің бақылауындағы төлем жүйелерінен кетуі керек деп мәлімдеді. Журналистермен кездесу барысында Лавров технологиялық дербестігін нығайту және долларға балама валютаға көшу арқылы Қытай мен Ресейдің санкциялар қаупін азайту қажеттігін атап өтті.
Министрдің айтуынша, бүгінгі шынайылық болашақта елдер әлеуметтік-экономикалық саладағы өзара қарым-қатынас құрғанда АҚШ пен Еуроодақтың талаптарына тәуелді болмайтын өз желісін құруға итермелейді. Лавров Батыс елдерінің күн тәртібі басқа мемлекеттердің дамуын тежеу арқылы басым позицияны сақтауға бағытталған идеология екенін атап өтті. Жоғарыда айтылғандардан Ресей билігі басқа елдермен долларға қарсы коалиция құруға ниетті деген қорытынды жасауға болады.
Қазір долларсыздандыру туралы көптеген елдер айтып жатыр. Жалпы алғанда, доллардан бас тарту тақырыбы соңғы жылдары қызу талқылануда, шамасы, АҚШ-тың бұрынғы Президенті әкімшілігінің озбыр саясаты өз валютасын сыртқы экономикалық және геосаяси қару ретінде пайдаланды. Бір қызығы, Еуропалық одақ та доллардан бас тартуды талқылауда, оның мүшелері қазіргі уақытта Штаттардан тәуелсіз жаңа «еуропалық SWIFT» жүйені құру перспективаларын қарастыруда.
Біздің елде американдық валютадан бас тарту екі мыңыншы жылдардың басында талқылана бастаған. Бұл бастама 2014 жылы ресми мемлекеттік мақсатқа айналды. 2017 жылы Астана экономикалық форумында Нұрсұлтан Назарбаев “жаһандық валюта” енгізу мәселесін қарастыруды ұсынды. Оның пікірінше, бұл әлемді валюталық қақтығыстардан, алып-сатарлықтан құтқаруға, сауда қатынастарындағы ауытқуларды болдырмауға және нарықтардағы құбылмалылықты төмендетуге мүмкіндік берер еді. Соңғы жылдары Үкімет пен Ұлттық Банк доллардың ықпалын төмендетуге бағытталған бірқатар шаралар қабылдады, дегенмен бұл мақсатқа қол жеткізудегі табыстар туралы айтуға әлі ерте. Республика отандық экономикада доллармен күресті бірден бірнеше бағытта жүргізуде. Бірінші кезекте – қазақстандықтардың шетел валютасынан теңгеге қарай өзара есеп айырысуының көтерілуі және біздің компаниялардың шетелдік әріптестермен долларлармен есеп айырысу көлемінің төмендеуі. Осы шаралардың бәрі республикалық бюджет кірістеріне теріс әсер етпеуіне қол жеткізу керек.
Экономиканы долларсыздандыруға ықпал ететін мәселелерді шешу үшін халықаралық ұжымдастыру қажет, бұл туралы Лавров Қытайға барар алдында айтқан болатын. Бұл мәселені бірлесіп шешу керек. Халықаралық қаржы нарығында Еуразиялық одаққа мүше мемлекеттердің экономикасына теріс әсер ететін валюта бағамдарының манипуляциясы жиі орын алады. Сондай-ақ, проблемалар әртүрлі нарықтағы ақшаның әртүрлі бағасына байланысты және капитал мен баға ағындарына әсер ететін балама емес ақша – экономикалық алмасуға байланысты пайда болады. Долларды пайдаланатын елдер арасындағы өзара есеп айырысу бизнесмендерді де, елдің бюджетін де шығынға әкеледі. Доллардан бас тарту валюта бағамдарының құбылмалылығына байланысты туындайтын шығындарды болдырмауға көмектеседі, АҚШ-тың сыртқы экономикалық қызметінің мониторингсінен қорғануға болады. ЕАЭО-дағы өзара есеп айырысудың қаржылық инфрақұрылымы және одаққа мүше елдердің америкалық валютаның экономикаға ықпалын әлсірету бойынша нақ осы міндеттерді айқындауы маңызды рөл атқарады. Қытай да осыған мүдделі, Қытай бастамаларында бірқатар жалпыеуразиялық долларсыздандыру перспективаларының болуы оған дәлел.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
