Соңғы онжылдықта экология мәселелері бұрынғы КСРО елдеріндегі әлеуметтік наразылықтың себептеріне айналуда. Осыған байланысты , экологиялық наразылықтардың бастамашысы кім, олардың мақсаттары қандай, деген сұрақтар туындайды.
Бұл тақырыпты Қазақстан мен Қырғызстан эконаразылықтардын мысалға ала отырып қарайтын боламыз. 2010-шы жылдардың ортасында еліміздің тарихындағы ең ірі “Көк Жайлауды қорғайық” экологиялық қозғалысы құрылған біздің республикамыздан бастайық.
Оны жақтаушылар, белгілі қазақстандық ғалымдар, экологтар, жазушылар, суретшілер мен журналистер Алматы маңындағы Іле-Алатау ұлттық паркіндегі Көк Жайлау шатқалы аумағында тау шаңғысы курортының құрылысына қарсы болды.
Көк Жайлау құрылысына 2019 жылы мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың: “Мен бұл жобамен айналысуға тыйым саламын. Яғни, Көк жайлаудағы тау шаңғысы курортының құрылысына. Бізге ол қажет емес. Оның үстіне оған барлық кәсіби экологтар мен білікті қоғам қарсы,” – деген ресми мәлімдемесінен кейін, тыйым салуға қол жеткізілді.
Алайда, экологиялық қозғалыстың жеңісіне қарамастан, біздің Үкімет әлі күнге дейін Іле-Алатау ұлттық паркінің мүмкіндіктерін пайдаланудың экологиялық қауіпсіз тәсілін іздестіру мәселесін көтеруде.
Қазақстандағы эконаразылықтың ең жарқын мысалын қарастыра отырып, тікелей көрші елге, Қырғызстанға ауысыйық, онда экологиялық мәселелерге байланысты наразылық акциялары үйреншікті құбылысқа айналады. Бір қызығы, Қырғыз Республикасындағы көптеген наразылықтар тәртіпсіздіктер мен шетелдік бизнеске қарсы акцияларға ұласады.
Мысал ретінде 2018 жылғы митингтерді келтірейін, оның барысында Тоғыз-Торой ауданының тұрғындары Макмал кен орнында жұмыс істейтін қытайлық алтын өндіретін компанияның нысандарын өртеді. Онда наразылық білдірушілер қоршаған ортаға зиян келтіреді деп, кәсіпорынның жұмысын тоқтатуды талап етті.
Бір жылдан кейін Солтон-Сары кен орнында басқыншы акциялар өтті. Қақтығыс жергілікті тұрғындар мен басқа алтын өндіруші компаниялардағы қытайлық жұмысшылар арасында да болды. Шетелдіктерді өнеркәсіптік нысандардан күшпен қуып жіберді, Қытай елшілігі бұл оқиғаны компанияға жасаған шабуыл деп атады.
Жалпы, экологиялық наразылықтар мен қозғалыстардың екі түрі болады. Біріншісі – Сорос қоры мен Батыс елдері қаржыландыратын үкіметтік емес ұйымдар мен қозғалыстар саяси мақсатта Еуразиялық экономикалық одақ аясында бірлескен индустриялық жобаларға кедергі келтіріп, шиеленістіру үшін. Осы жылдың басында Қырғызстанда Батыстың қолдауымен Жасылдар партиясы ұйымдастырған ресейлік компаниялардың уран өндірісі мен әзірлемесіне қарсы наразылықтар болды. Қазақстанда АҚШ пен ЕО қолдаған ұлттық патриоттар “Росатомның” Алматы облысында атом электр станциясын салуына белсенді түрде қарсы шықты.
Эконаразылықтың екінші түрі – экологияға зиян келтіретін, жіктелген келісімшарттар бойынша жұмыс істейтін, 25 жыл бойы табиғи жалдау ақысын төлемейтін және жергілікті жұмысшыларға тиісті төлем жасамай жұмыс істейтін, негізінен батыс немесе қытай капиталы бар трансұлттық корпорациялардың үстемдігіне қарсы тұратын Қоғамдық қозғалыстар мен бастамашыл топтар. Мұндай экологиялық қозғалыстар прогрессивті және олардың қызметі жер қойнауын тонауды тоқтатуға бағытталған. Қоғам мен жанашырлар соңғыны қолдау керек.
Азаматтық және әскери қақтығыстарды зерттеу орталығының сарапшысы Сұлтанбек Агеев, арнайы “Эхо Казахстана” үшін.
