Биыл Қазақстанда вермахт Түркістан идеологиялық легионын және СС мұсылман құрылымдарын құрушы Мұстафа Шоқайдың қайтыс болғанына 80 жылдығы атап өтіледі. Оның құрметіне көшелер мен мектептерге аталып, елімізде ескерткіштер орнатылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Кеңес жауынгерлерінің қанына сіңген Вермахттың жауынгерлік қалыптасуы, Түркістан легионын құруға қатысуына қарамастан, Шоқай бейнесі өскелең ұрпаққа патриоттық тәрбие берудің мемлекеттік бағдарламасының элементтерінің бірі болып табылады.
Тарих оқулықтарында батырлыққа толы оның өмір жолы жазылып, Түркістанда “таққа отырмаған патша” ретінде берілген. Оның патриоттығы туралы әңгімелері Қазақстан тарихы оқулықтарының бәрінде бар, ал оның “ілімдерінен” еліміздің саясаткерлері мен ғалымдары дәйексөздер келтіреді. Алайда Мұстафа Шоқайдың қолданған әдістерінің адамгершілік жағына ешкім мән бермейді.
Польшада болған кезінде Шоқай “Прометей” саяси блогында жұмыс істеп, 81 агенттік нөмірімен поляк арнайы қызметтерінің агенті болады. Агенттік нөмірден басқа, Шоқай сексот мәртебесін алып, 600 злота жалақы алады және Türkistan Milli Birliği ұлттық ұйымын басқарады. Сондай-ақ, ол негізгі тақырыбы КСРО мен Германияның қарым-қатынасына негізделген “Яш Түркістан” атты өз журналын шығара бастайды, ал негізгі тезисі – “Сталин Германиямен соғысты әлемдік төңкерісті жүзеге асырудың трамплині ретінде қарастырды” деген сенім.
1941 жылы тамызда КСРО-мен соғыс басталғаннан кейін, болашақ Түркістанның кадрларын оқыту және әскери тұтқындардан бөлімшелер құру қажеттілігі туралы аналитикалық жазба дайындайды. Ол Германияның оқу орындарында Түркістан мемлекетінің болашағы үшін кадрлар даярлауды және әскери тұтқындардың бөлімшелерін тек Түркістан шекарасынада ғана пайдалануды ұсынады. Берлин, өз кезегінде, Германия Кеңес Одағын жеңген жағдайда, Үшінші Рейх протекторатына қарасты Түркістан мемлекеті – Үлкен Түркістан құрылады деп уәде береді.
Берлин ауруханасында сүзектен қайтыс болғаннан кейін, фашистер Түркістан әскери құрылымдарының бас идеологы ретінде Шоқайдың есімін мәңгілік қалдырды. Олар түркістандық легионерлер үшін басылып шыққан “Милли Түркістан” журналының алғашқы шығарылымдарының бірін оған арнайды. 1942 жылдың көктемінде олар Түркістан легионының кейбір бөліктерін Астрахань бағытында тастап, Қазақстанға кіруге үміттенеді, олардың пікірінше, онда жергілікті тұрғындар, оларды жерлестер ретінде қарсы алып, коммунистерге қарсы күреске қосылады.
Қазақ ұлтшылдарының назарына, Мұстафа Шоқай Қазақ ұлттық мемлекетті болғанына қарсы болған және Түркиямен ынтымақтастықта болатын федерация ретінде біртұтас Түркістан құруды жақтаған. Сондықтан, жақында Қызылорда облысының әкімі Гүлшара Әбдіқалықова сияқты қуғын-сүргінге ұшырағандар қатарына қосу әрекеті оны ұлттық тәуелсіздік үшін күрескер ретінде көрсету әдейі жасалған бұрмалау болып табылады. Жаңа ұлттық мемлекетке бұл тұлғадан Түркістан легионының идеологы вермахт кумирін жасау күмән туғызады және екінші дүниежүзілік соғыстың тарихи нәтижелерін қайта қарауды қаламайтын жұртшылықта көптеген сұрақтар туындайды.
Болат Нұрғалиев, саясаттанушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: novoetv.kz
