Осы айдың басында “Қазақ үні” республикалық қоғамдық-саяси газеті Білім министрлігінің басшысы Асхат Аймағамбетов “Қазақстанда барлық оқушылар мемлекеттік тілде білім алуы тиіс” деп мәлімдеді. Яғни, орыс тілінің ресми мәртебесінен айыруды талап ететін, Ақ жолдық парламент мүшесі басқаратын ұлтшыл басылым, өздерінің қалауына сай министрдің мәлімдемесін бұрып жазды.
Шын мәнінде, бұған дейін ведомство басшысы қазақстандықтарға “бәсекеге қабілетті” қазақ мектептеріне балаларды беру керек деген сөз айтқан болатын. Қазақ тілін үйренуге қатысты министр “мәжбүрлеу емес, ынталагдыру керек” деп мәлімдеді. Алайда, бұл басылым, оқырмандары дереккөздерге сирек жүгінетіндерін ескере отырып, сөздерді өз мүдделеріне сай өзгертуге әдеттенген. Бірақ дәл осындай бұқаралық ақпарат құралдары қазір орыс мектептерін мемлекеттік қаржыландыруды тоқтату туралы бастама көтеріп жатыр, тіпті мұндай мектептерді мүлдем жабу ұсыныстары да бар.
Ал, Қазақстанда орыс мектептеріне деген қажеттілік бар. Білім министрлігінің ақпараты бойынша, 2018 жылы елімізде орыс тілінде оқытатын 1195 мектеп болған, онда 379 мыңға жуық бала білім алған. 573 мыңға жуық бала аралас мектептерде орыс тілінде оқыды. Бұл барлық оқушылардың 31%-ы. Менің ойымша, біздің басшылық ел халқының үшінші бөлігін оқу тілін таңдау мүмкіндігінен айыруға батылы бармайды, өйткені қазақстандықтардың бұл бөлігі оны ұнатпайды және қоғамдық-саяси тұрақтылықты сақтауда күрделі проблемалар туындауы мүмкін.
Қазақстандық оқушылар білім деңгейі бойынша басқа елдердегі көптеген құрдастарынан артта қалды. Мұны PISA-2018 тестілеуі кезінде қазақстандық оқушылар көрсеткен нәтижелер растайды. Ол кезде “жалпы есепте” Қазақстан Әзірбайжан және Босниямен бірге 62-64 орындарды иеленді. Тестілеуге 75-тен астам ел қатысты. Біздің балалар рейтингтің ең төменгі жағында болды, бізден Латын Америкасы, Таяу Шығыс және жақында әскери қақтығыстар болған үш Шығыс Еуропа мемлекеттері оқушылары ғана төмен болды. Ресей 80 балл жинады, яғни орыс балаларының білім деңгейі біздікінен екі жарым жылға жоғары. Бірақ КСРО ыдырағанда барлық республикалардың жағдайлары бірдей болған.
Бейресми мәліметтер бойынша, қазақ мектептері оқушыларының білім деңгейі жалпы елдегіге қарағанда әлдеқайда нашар. 2015 жылы қазақ тілінде оқыған оқушылардың оқу сауаттылығының деңгейі орыс сыныптарындағы құрдастарына қарағанда бір жарым жылға төмен болды. Жаратылыстану-ғылыми сауаттылықта да дәл осындай алшақтық болды. Математикалық білім бойынша қазақ сыныптарының оқушылары орыс сыныптарындағы құрдастарынан бір жылдан астам артта қалды. Қазақ сыныптарының оқушылары халықаралық олимпиадаларда жиі жеңімпаз атанатынын көпшілік естеріне ала алады. Бірақ бұл жерде элиталық мектептердің оқушылары негізінен олимпиадаларда жеңіске жететінін және олар жалпы ел бойынша 1,5-2%-ын құрайтынын атап өткен жөн, сондықтан бұл балалар арқылы мектептегі білім деңгейін мүлдем бағаламаған жөн.
Қазір қазақ мектептеріндегі білім сапасы республика ішінде ғана емес, халықаралық деңгейде де өте нашар. Орыс тілінде білім беру жақсы, бірақ ол да жоғары деңгейде емес. Оны, жоғары деңгейде білім беретін, ресейлік онлайн-мектептерде қашықтықтан оқыту арқылы жақсартуға мүмкіндік бар. Рас, мұндай оқу үшін ақы төлеуге тура келеді, дегенмен ол оқытушыларды шақырғаннан гөрі арзанырақ болады. Бір қызығы, қазір мұндай мүмкіндікті көптеген қазақстандықтар пайдаланады.
Сауаттылықтың күрт төмендеуі білім беру жүйесін ойланбай реформалаудың, оқытудың шикі және тұрақты түрде Батыс әдістерін енгізу процесіне, сондай-ақ жүйені жалпы коммерцияландыруға және орта мектептерді қаржыландырудың төмен деңгейіне тікелей байланысты. Бюрократиялық әдістермен орыс мектептеріне және орыс тілін үйретуге тыйым салу әрекеттері жағдайды төмендетіп қана қоймайды, құлдырауды тездетеді және нақты апатқа әкеледі. Керісінше, қазақ тілін латындандырудан бас тартып, уақыт тексерген ескі әдістемелерді қайтару қажет. Басқаша оқушылардың білім деңгейі жыл сайын тек төмендейтін болады.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін”
