Үндістан басшылығы Оңтүстік Азиядағы көшбасшылықты нығайтуға және маңызды азиялық ойыншы болуға тырысуда. Бірақ ол Оңтүстік Азия өңірлік өзара іс-қимыл жобаларын ілгерілетуде қиындықтарға тап болады. Оның мақсатына сенімді жетуіне не кедергі? Солтүстік бағытта оған Қытай мен Пәкістан кедергі, оңтүстігінде оған тәуелді болмауға тырысатын шағын елдермен ерекше қатынастар қалыптасты. Сондықтан ол Орталық Азия аймағына қызығушылық танытып, өзінің қатысуын едәуір арттыруға тырысуда. Төрт жыл бұрын ШЫҰ-ға кірген Үндістан көпжақты ынтымақтастық және бірлескен жобаларды іске асыру арқылы өңірге өзінің ықпалын кеңейтуде елеулі мүмкіндіктерге ие болды. Сондай-ақ, Үндістанның Орталық Азия елдерімен диалог алаңы бар, сондықтан ол мұнда маңызды ойыншы бола алады және оның Орталық Азия мен ШЫҰ кеңістігінде салмағы болады деп санайды.
Қазіргі уақытта Үндістан Орталық Азия елдерімен, негізінен, “Солтүстік-Оңтүстік” инфрақұрылымдық дәлізін дамытуда ынтымақтасуда, ол оның сауда қатынастарын арттыруға және Ауғанстанға, Орталық Азияға, Ресей мен Еуропаға инвестиция салуға арналған. Қазір Үндістаннан өнімдер осы жолмен теңіз арқылы Иранға, содан кейін Әзірбайжан арқылы Ресей Федерациясы мен Еуропаға өтеді. Болашақта жоба Үндістанды Түркиямен, Орталық Азия елдерімен және Транссібір темір жолдарының “Шығыс-Батыс” желісімен байланыстыруы керек, соның арқасында ол еуропалық және Қытай нарықтарына қол жеткізе алады.
Орталық Азия республикалары өздерінің энергетикалық ресурстары мен уран кен орындары тұрғысынан Делиді қызықтырды. Үнді билігі өздерінің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және Африка, АҚШ, т.б. мемлекеттерден мұнай сатып алу арқылы, араб елдерінің мұнайына жоғары тәуелділікті азайтуға тырысып жатыр. Сондықтан оған Орталық Азияның энергия ресурстарына қол жеткізу өте маңызды. Оған Түркіменстан табиғи газы және жыл сайын оны 33 миллиард текше метр газбен қамтамасыз ететін Түркіменстан-Ауғанстан-Пәкістан-Үндістан газ құбыры маңызды.
Ол біздің елімізге және Өзбекстанға атом саласына қажет уранға қызығушылық танытады. Үш жыл бұрын Дели мен Ташкент уран жеткізуге ұзақ мерзімді келісімшартқа қол қойды. Қазір елдер арасында еркін саудаға қатысты келісім жасасу жөнінде белсенді диалог жүргізілуде. 2014 жылдан бастап Үндістан импорттайтын уранның 80%-ы Қазақстаннан келеді, сондықтан ол біздің уран кен орындарымызға қызығушылық танытады. Сондай-ақ оны Орталық Азия өңірінде алтын, күміс, алюминий және басқа да пайдалы қазба кен орындары қызықтырады, бұл тұрғыда оны, әсіресе, Қырғызстан қызықтырады.
Тәжікстан экономикалық тұрғыдан оған онша маңызды емес, бірақ ел аймақ орталығында, Ауғанстанмен ортақ шекара, ҚХР мен Кашмирмен шектесетін геостратегиялық жер бар, сондықтан Дели оған ерекше стратегиялық қызығушылық тудырады. Осыған байланысты Тәжікстанда Фархор әуе базасы пайда болды, ол Үндістанның шекарасынан тыс жердегі жалғыз әскери базасы болып табылады. Жалпы алғанда, Үнді кәсіпкерлері Орталық Азияға аз инвестиция салады, бірақ көлік және коммуникация мәселелері шешілгеннен кейін, жағдай өзгеруі мүмкін. Қазір Үндістан Батыс компанияларымен қатар, Ауғанстан мен Иран аумағы арқылы Мазари-Шариф-Герат темір жолын салуға белсенді түрде қолдау көрсетіп, оған Орталық Азия елдеріне есік ашады және осылайша қызығушылық танытқандардың барлығына көрші мемлекеттер мен өңірлердің нарықтарына шығуға мүмкіндік береді.
Үндістан орта мерзімді перспективада өзін геосаяси тұрғысынан қалай ұстайтынын айту қиын, бірақ қазіргі уақытта ол Орталық Азия елдерін Ресей мен Қытай векторынан оңтүстік бағытқа қайта бағыттау мақсатында АҚШ бастаған көлік жобаларын іске асыруға белсенді қатысуда. Тәжікстанға көшірілуі мүмкін Қытай мен Үндістан арасындағы тұрақты шекара қақтығысы немесе сол Өзбекстандағы экономикалық бәсекелестіктің күшеюі біз үшін алаңдатарлық белгі болуы мүмкін.
Қалай болғанда да, Делидің аймаққа келуі саяси жағдайды одан да турбулентті қыла түседі, ал жетекші державалар кез-келген әдіспен өздерінің үстемдігін орнатуға тырысады. Бұрынғы кеңестік Орта Азия республикаларының аумағы осындай талқылау полигонына айналмауға тиіс және өзін қауіпсіздендірудің жалғыз жолы – кез келген сыртқы қатерлерге қарсы тұруға қабілетті әскери-саяси блок ретінде ҰҚШҰ мен ЕАЭО-ны нығайту болып табылады.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
