Мемлекет басшысының ауысуы, Мәжіліс пен мәслихат сайлауы елдегі оппозицияның өзгертті. Бұл процеске азаматтық белсенділіктің өсуі ықпал етіп, нәтижесінде саясатқа жаңа адамдар келді. Сонымен қатар, бұл ұрпақтың ауысуына және биліктің араласуына байланысты.
Қазір Нұр Отаннан кейінгі парламенттік партияларды шартты түрде жұмсақ қарсыластар деп атауға болады. Адал оппозиция дегеніміз не? Бұл саяси күштер қазіргі саяси жүйені және билікті толық таниды, бірақ олар қандай да бір мәселелерде онымен келіспеуі және әртүрлі мәлімдемелермен, сынмен, өтініштермен және т.б. шығуы мүмкін. Жақында ресми түрде парламенттік оппозицияға айналған “Ақ жол” және Қазақстанның Халық партиясы осындай анықтамаға сәйкес. Олардың мүшелері Парламенттің төменгі палатасында комитет басшылары болды, олардың бірі аграрлық мәселелерге, екіншісі экология мен табиғатты пайдалану мәселелеріне жауап береді. Бүгінгі таңда екі саяси күш те өте жігерлі әрекет етуде. Бірақ адал оппозиционерлер бола отырып, бұл партиялар депутаттық сауалдар санымен шектеліп отыр. Сондай-ақ, Конституцияға сәйкес, олар заң шығару саласында өздерін толық көлемде көрсете алмайды.
Бізде қалыпты оппозиция демократияландыру рухындағы елеулі саяси өзгерістерді қолдайды. Алайда, ол билеуші элитамен сындарлы ынтымақтасуға және онымен қақтығыспауға тырысады. Мұндай оппозиционерлер негізінен билікті өздерінің дұрыстығына сендіруге және оларды өзара әрекеттесуге тартуға тырысады. Ұзақ уақыт қалыпты оппозиция ретінде ОСДП болды, бірақ оларды бұрынғыдай қолдамайды, партия іс жүзінде нұротандықтармен билік үшін күресуді тоқтатты. Олар президенттік сайлауға да, соңғы Мәжіліс пен мәслихат сайлауына да қатысқан жоқ. Осындай ұстанымына байланысты партия өз жақтастарынан айырылуы мүмкін және тұтастай алғанда оның болашақ тағдыры оптимистік емес сияқты. Шамасы, партия мүшелері оны ескерді, өйткені жақында олардың жаңа бағдарламасы пайда болады деп күтілуде. Сонымен қатар, ЖСДП парламенттік және парламенттік емес партиялардың ынтымақтастығын қамтамасыз ететін жаңадан құрылған партияаралық кеңеске кіруге келісті. Оған Кеңес мүшесі болуды Парламенттің төменгі палатасының төрағасы Нұрлан Нығматулин ұсынды. Кеңеске мүше болудың арқасында партия заң шығару қызметіне қатысуға және ел басшылығына өз бастамаларын жеткізуге мүмкіндік алады.
Басқаларымен қатар, Қазақстанда бітіспес оппозиция бар. Мұндай оппозиция қолданыстағы билікті үзілді-кесілді қолдамайды, оның бағытын қабылдамайды және саяси жүйеде түбегейлі өзгерістерді талап етеді. “Қазақстанның демократиялық таңдауы”, “Біздің құқығымыз”, “Oyan, Qazaqstan”, “Respublika”, “Халыққа адал қызмет”, “Көше партиясы”, Қазақстанның демократиялық партиясы, “Халық билігі”, Әділеттілік пен даму халықтық партиясы және “Progress” біздің бітіспес оппозиционерлеріміз болып табылады. Бұл топтар бейресми түрде әрекет етеді және басқа топтардағы оппозициялар мен билеуші элиталар олардың сынына түседі. Оларға не тән? Қазір олар жаңарып жатыр, олардың топтарының қатары қазақстандықтар, оның ішінде жастар толықтыруда. Олардың арасында саясаттан кетіп, бірақ қайта оралу шешімін қабылдаған бұрынғы қызу оппозиционерлер бар. Сондай-ақ, мұндай оппозицияға элитарлық деңгейді төмендету тән. Бұған дейін партиялардың көпшілігін оппозицияға кеткен билік өкілдері құрды және басқарды. Бүгінгі таңда топтар мен қозғалыстарды саяси ықпалы жоқ орта таптың өкілдері құрайды. Сонымен қатар, ымыраға келмейтін оппозиционерлер наразылық акцияларымен қатар, радикалды әрекеттерге бейім. Олардың барлығын біріктіретін ортақ мақсат – қазіргі саяси жүйені бұзу. Олардың көпшілігі Қазақстанның парламенттік республика болғанын қалайды. Дегенмен, олар бір-бірімен келісе алмайды, өйткені олардың көзқарастары мен идеялары әртүрлі. Наурыз айының ортасында Әлтаевтың ұсынысы бойынша оппозициялық күштердің ұлттық үйлестіру кеңесі құрылды, бірақ оған тек үш топ кірді, яғни ол барлық келіспейтіндерді біріктіре алмады.
Менің ойымша, қазіргі барлық парламенттік партиялар алда да бұрынғыдай жұмыс істейтін болады, бірақ ЖСДП тағдыры әлі түсініксіз. Бүгінгі таңда социал-демократтар партияаралық кеңестегі үкіметшіл партиялармен және жаңа үйлестіру кеңесінде бітіспес оппозициямен өзара әрекеттеседі. Әрине, олар болашақта кіммен әрекет ету керектігін шешуі керек. Жаңа бағдарлама оларға көмектесе ме, жоқ па, оны уақыт көрсетеді. Келіспейтіндер, егер олар уақытша болса да біріксе, жетістікке жетуі екіталай. Олар біріксе, басқарушы элитадан жаңа партияларды танытып, оларды тіркете алады. Жалпы, егер қоғам оларды қолдамаса, онда оларға бірігу де көмектеспейді.
Қазір қоғамда партияға қарсы қатаң көңіл-күй немесе бар саяси құрылымдарға дәстүрлі түрде сенімсіздік байқалады. Әсіресе, Әміржан Қосановтың “опасыздығынан” кейін, ол оппозициялық күштерден кандидат ретінде өзінің электоратының үмітін ақтамай, сайлау нәтижелері ресми жарияланғанға дейін, Қасым-Жомарт Тоқаевтың жеңісін қолдағаннан кейін, сондай-ақ баламасыз парламенттік науқаннан кейін бұл үрдістер күшейе түсті. Осыған орай, ЖСДП мен бұрынғы конструктивті оппозицияның орнына жаңа ұлттық популистік “El Tiregi” және оппозициялық күштердің ұлттық үйлестіру кеңесі сәтсіздікке ұшырайды. Сонымен бірге, билік наразылық білдірушілерді бөлу мақсатында кейбір партияларды тіркеуі мүмкін, бірақ бұл жалпы саяси жағдайды және күштердің тепе-теңдігін өзгертпейді.
Сонымен қатар, Қазақстанда ұзақ уақыт тіркелмеген немесе олардың ресми құрылымдары сот арқылы жабылған сол бағыттағы ұйымдар мен топтар бар. 2015 жылы белсенділері тіркеусіз әрекет етуге тырысқан Қазақстанның бұрынғы Коммунистік партиясы таратылды. Қазақстанның Социалистік қозғалысы бар, оған әртүрлі солшыл белсенділер кірді, бірақ ол әлі де заңдастырылмаған. Кәсіподақ саласында “Кәсіподақтар туралы” жаңа заңның қолданылуы нәтижесінде жүздеген кәсіподақ бірлестіктері, оның ішінде Қазақстан Республикасының Тәуелсіз кәсіподақтар конфедерациясы таратылып, қаңтарда кәсіподақ ұйымының қызметі тоқтатылды.
Сондықтан оппозициялық және наразылық алаңын, көбінесе биліктің бақылауында болатын және сайлау алдында немесе халықтық толқулардың өршіген кезінде белсенді іс-әрекет ететін тек ресми тіркелген партиялар мен бірлестіктер арқылы баға беру мүмкін емес.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
