Қазақстанда тұрғын үй тапшылығына қатысты мәселе өте өткір күйінде қалып отыр, дегенмен оны шешу үшін «Нұрлы жер», «Бақытты отбасы», «7-20-25», «Баспана-Хит», «5-10-20», «Отбасы Банкі» ипотекасы және т.б. сияқты көптеген бағдарламалар құрылды, алайда оған кезекте жарты миллионнан астам адам тұр.
Бұл неге орын алады? Негізгі себептер — дамымаған инфрақұрылым, жоғары сыбайлас жемқорлық, сондай-ақ бизнестің ашық еместігі. Сондай-ақ бізде пайдалануға берілетін және кезекте тұрғандар арасында бөлінетін тұрғын үй көлемі облыстар бойынша әр түрлі. Ең көп тұрғын үй елорда мен Шымкентте беріледі, ал облыстар арасында көш басындағылар — Қарағанды, СҚО, Жамбыл облыстары.
Қазақстанда құрылыс саласы үлкен қарқынмен дамуда, бірақ халықтың төлем қабілеттілігінің төмен болуына байланысты жаңа тұрғын үйдің әлеуметтік қолжетімділігі проблемасы бар. Өйткені қазақстандықтардың 2/3 бөлігі 140 мың теңгеден аз табыс табады, ал ипотекасын жалақысы орташа жалақыдан жоғары азаматтарға береді. Ресми статистика бойынша Қазақстанда орташа жалақы 200 мыңнан асады, сондықтан ипотека алып, ай сайын қомақты сома төлей алатындар аз.
Тұрғын үй құнының төмендеуі күтпеуге болады, өйткені бізге құрылыс материалдарының 40 пайыздан астамы шетелден әкелінеді. Яғни, арзан материалдарды сатып алу арқылы өзіндік құнын азайтсақ, онда тұрғын үй сапасы өте нашар болады, бұл шынында, қазақстандық құрылыс саласының тұрақты проблемасына айналды. Қазір құрылыстың сапасына да, оның белгіленген мерзімде аяқталатынына ешкім кепілдік бермейді. Мемлекеттік бағдарлама бойынша салынып жатқан ауруханалар, мектептер, үйлер жайында, олардың қаптауы шашылып, су берілгеннен кейін бірден тесілетін ескі құбырлар қолданылатыны туралы жаңалықтар БАҚ-та күн сайын жазылады. Менің ойымша, 2012 жылы Қарағандыда 2009 жылы салынған көппәтерлі тұрғын үйдің 4 подъезі құлаған төтенше жағдай көпшіліктің есінде. Сонда үйдің іргетасы қаланбаған болып шықты. Сол тұрғын үй кешенінің барлық үйлерін бұзу туралы шешім қабылданды, тәртіп сақшылары қылмыстық іс қозғады, біреулер сотталды, енді біреулер жазасыз қалды. Пәтерлердің иелері уақытша тұрғын үйге орналастырылды, оларды бүгінгі күнге дейін «ертеңмен» алдастырып келеді.
Сондай-ақ, бүгін ұзақ мерзімді құрылыс пен Алматыдағы тығыз құрылыс мегаполис тұрғындарының ашуына тиюде. Нұр-Сұлтанның («Жеті Жол» ТК, «Зере-1», «Ақерке-2») және Алматы қаласының («Весновка» ТК) акционерлері өз пәтерлерін 15 жыл күтті. Алматылық элиталық «Весновка» тұрғын үй кешеніндегі екі бөлмелі пәтер үшін адамдар әрқайсысы 300 мың доллардан төледі. Бүгінгі күні тұрғын үй кешені құрылысы, біраз жанданғаннан кейін, қайтадан тоқтап тұр, өйткені қаражат жоқ. Алматыда қазір кәсіпкерлік нысандар әрбір жер теліміне үй салуда, бұл жергілікті атқарушы органдардың қолдауымен жүзеге асырылуда. Аулалар мен саябақтарда көп қабатты үйлер мен сауда орталықтары салынуда. Бұл онсыз да тозығы жеткен және қайта жаңартуды қажет ететін инженерлік желілерге жүктемені арттырады. Менің ойымша, әкімдіктің мұндай құрылыстарға жол беру себебі түсінікті, өйткені бұл нысандардың барлығы бұрынғыдай кірістер әкеледі.
Сонымен қатар, тұрғын үй мәселесін шешу қазақстандықтардың кірісінің өсуімен тығыз байланысты. Биылғы жылы ел тұрғындарына тұрмыстық жағдайларын жақсарту үшін зейнетақы жинақтарының бір бөлігін мерзімінен бұрын алуға рұқсат берілді, сондықтан қазақстандықтар құрылыс салушыларға жиі жүгіне бастады, ал зейнетақы жинақтарынан ақша жылжымайтын мүлік нарығына келе бастады. Осыған байланысты тұрғын үй бағасының күрт өсті. Ағымдағы жылдың қаңтар-ақпан айларында 1 ш.м.бағасы, мысалы, Алматы қаласы Бостандық ауданындағы жаңа тұрғын үй кешенінде 420-450 мың теңгеден 580-ге дейін өсті. 2020 жылы жылжымайтын мүлік бағасы 17 пайыздан аса көтерілген болатын. Сарапшылар 2021 жылы жаңа тұрғын үйге 12-ден 15 пайызға дейін бағаның өсуін, екінші деңгейлі тұрғын үй үшін 8-ден 10 пайызға дейін өседі деп болжайды.
Құрылыс саласындағы барлық осы үдерістер табысынан айырылып жатқан халықтың негізгі бөлігінің тұрғын үйге қол жеткізе алмауына алып келеді. Біздің көз алдымызда БЖЗҚ күмәнді шешім арқылы белгілі олигархтардың ірі құрылыс компанияларының мүдделері үшін жылжымайтын мүліктің алыпсатарлық көпіршігін әдейі көтеріп жатқан сияқты. Ипотекалық бағдарламалар түсімін нақты солар алады және бағаның өсуінен үлкен пайда табады. Бұл ерте ме, кеш пе, саланы дағдарысқа әкеліп, кезекте тұрғандар санын көбейтеді.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін»
