Бизнес және қаржы туралы талдамалы FinProm
порталының ақпараты бойынша, ағымдағы жылдың қаңтар айының соңына қарай қазақстандықтардың жеке депозиттерінде 51 млрд доллар немесе 21,7 триллион теңге болды, сыртқы қарызы 170 млрд доллар.
Біздің еліміз мұнай өніміне өнеркәсіптік тауарларды аз өндіріп, аз сатып алады. Сондықтан бізде инфляция үнемі өсіп келеді. Бірақ біздің депозитімізде миллиардтаған доллардың жүк жатыр, олардың иелері ештеңе жасамай-ақ жоғары пайыз алады. Ал республика өндірістік және азық-түлік тауарларын импорттайды және қарызға батады. Қарыздарды біз шетелдік кредиторлардан аламыз, тиісінше, өзіміздің сыртқы борышымызды өсіреміз.
Бір қызығы, 2020 жылы біздің еліміз жаңа машиналарды сатып алу бойынша 5 жылдық рекорд орнатты. Өткен жылдың тамыз айында қазақстандықтар автокөлік сатып алуға жалпы сомасы 84,8 млрд теңге жұмсады, сол жылдың шілде айымен салыстырғанда, жұмсалған қаражат 28,6%-ға өсті.
Ал шоттарда өлі жүкке салынған ақша, өнеркәсіптік алыптарды құруға жұмсауға болар еді, біз көптеген қазақстандықтарды жұмыспен қамтамасыз етіп, өнімдерді экспортқа жібере алар едік, бірақ жоқ, оларды шығармайды. Бірақ біздің миллиардтаған депозитіміз бар, біз машина сатып ала аламыз, бірақ сөйте отыра шетелдіктерден қарыз сұраймыз.
Неге біз қарыз сұраймыз? Себебі, кейін ұрлайтын нәрсе болуы үшін. Яғни, бюджеттік және несиелік қаражаттар бізде мемлекеттік және квазимемлекеттік кәсіпорындардың желілері арқылы жеке іреудің қалтасына, атап айтқанда, онда отырған шенеуніктердің қалталарына, олар мемлекеттік және қоғамдық мүдделерді көздейтін, сонымен бірге үлкен жалақы мен сыйақы алатын шенеуніктердің қалталарына кетеді.
Осыған орай, Қазақстан Ұлттық банкінің базалық мөлшерлемесі 9%-ды құрайды, ал жеке меншік банктерде одан да жоғары. Мысалы, егер біз өз өндірісімізді ашқымыз келсе, онда ол тиімсіз болады. Егер басқа елдермен, мысалы Жапониямен салыстырсақ, онда Орталық банктің базалық сыйақы ставкасы минус 0,10% құрайды. Егер жапондық қандай да бір банктен несие алуға шешім қабылдаса, оған сол банктен алғаны үшін, қосымша ақы төленеді екен. Алайда, инфляцияны ескере отырып, іс жүзінде пайыздық мөлшерлеме 0,38% құрайды, бірақ біздің елдегідей 9, одан да көп пайыз емес.
Нәтижесінде, әрине, біз экономиканың шикізат моделінде сөзсіз бар көптеген паразиттік элементтерді көріп отырмыз. Бірақ бізге осындай схеманы сырттан неолибералды тұжырымдама және, өз өндірісімізді құруға пайдалануға болмайтын, қарыз арқылы енгізді. Батысқа бізді жанармай құю
бекеті ретінде ұстап, сыбайлас жемқорлықты тудыру тиімді, өйткені бұл оның компанияларының кірісін арттырады. Таңқаларлық емес, компрадор болып табылатын қондырма өзі үшін ештеңе жасағысы келмей, құбыр үстінде семіріп, паразит болатыны таңдандырмайды, өйткені жоғарыдан тыйым салынған. Сондықтан біз сиқырлы шеңберде өмір сүріп жатырмыз.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, аонайы «Эхо Казахстана» үшін.
