Биыл бізде әлеуметтік салада “антирекордтар” жалғасыуда. Бұл туралы бірқатар зерттеулердің нәтижелері айтады. Бізде кедейлердің саны көбейіп, өз өміріне қанағаттанған адамдар саны азаюда. Бұл коронавирус індетінен бұрын басталды, сарапшылардың пікірінше, бұл үрдіс бізде 2017 жылдан бері байқалады.
Бұған дейін әлеуметтанушылар зерттеу жүргізген болатын, оның барысында 2015 жылы Қазақстанда жұмыс істеген шетелдік мамандардың басым бөлігі өз Отанына кеткені анықталды. Олардың жұмыс орындарына қазақстандықтар орналасты, олардың жалақысы бұрынғы шетелдіктермен бірдей болды. Ол кезде адамның компаниядағы өзіне лайықты және ол алғысы келген орынды қалай иемденгені туралы “жетістік тарихы” ауыздан ауызға тарап отырды. Осының бәрін тыңдай отырып, біздің азаматтарымызда оптимизм пайда болып, мұндай әңгімелер оларға болашаққа үміт ұялатты. Екі жылдан кейін, әлеуметтанушылардың айтуынша, қоғам билікке 2017 жылдан бері азайып, қазір таусылып келе жатқан сенім несиесін берген. Сол кезде қазақстандықтар болашақты көріп, елде бәрі жақсы деп, сондай-ақ адамдар мансап құрып, алға жылжи алатынына сенді. Алайда, 2017 жылдан бастап олардың көңіл-күйлері төмендеуде.
Зерттеу барысында сұрақтардың бірі азаматтардың көңіл-күйіне қатысты болды. Ол былай деді: “қазіргі уақытта халықтың көпшілігіне қандай көңіл-күй тән?” Төрт жыл бұрын қазақстандықтардың 50%-ында болашаққа деген үміт болған. Қазір – 30%-ында. Сол кезде азаматтардың 20%-ында ертеңгі күнге деген сенім болды, ал бүгін 5-7%-да. Қазір тығырыққа тірелгендер және көңілі қалғандар 20%, бұрын олар 10% болатын. 25%-ы айқын перспективаларға күмән келтіреді. Бұрын бұл көрсеткіш 15% болатын. Сарапшылардың пікірінше, бұл апат. Олардың айтуынша, бұрын ел тұрғындары әлдеқайда оптимистік болған, олардың оптимизмі тіпті тітіркендіретін, өйткені олардың өздері оның себебін түсінбейтін. Сарапшылардың өздері кейбірде жаман сәттерді көрсе де, адамдар бәрі жақсы және бәрі жақсы болады деп айтатын. Ал, қазір бәрі басқаша, көпшілігіміз сенуді қойдық.
Сондай-ақ, 20 жыл бойы әлеуметтанушылар сауалнамаларда азаматтардың пікірінше, үкімет қандай саясат жүргізіп жатқандығы туралы жиі сұрақ қояды. Бұған дейін қазақстандықтар әлеуметтік бағдарланған, либералдық, корпоративтік деп атайтын. Көпшілік енді Министрлер Кабинетінің саясаты корпоративтік деп санайды. Бұл шағын олигархтар тобының мүдделері үшін жүргізілетінін саясат екенін білдіреді.
Сарапшылардың айтуынша, бүгін Қазақстанда, көмек көрсетпейінше, кедейшіліктен шыға алмайтын адамдар бар. Әзірге олар аз, бірақ бар. Мұндай адамдардың қызығушылығы жоқ, ешқандай сұраныстары жоқ, олар үнемі аман қалуға тырысады, қоғамнан алшақтайды. Кедейшілік әрдайым әлеуметтік жарылысқа, маргинализацияға әкелмейді, кейбір кедейлер тұрмыстық зорлық-зомбылық түрінде наразылығын көрсетеді.
Әлеуметтанушылардың наразылық көңіл-күйі мүмкіндігі туралы сұрағына респонденттерге өз елдеріндегі жағдайды бағалау қиынға соқты, бірақ наразылықтар басқаша болуы мүмкін деп жиі айтады. Қазір қазақстандықтар, мысалы, “біздің өңірде” — 13%, ал “басқа өңірде” — 33% дейді. Он жыл бұрын мұндай пікірлер 3 есе аз болған. Ол кезде 65%-дан астамы “еш жерде мүмкін емес” деп санады, ал қазіргі уақытта 14% осылай дейді. Яғни, қазір наразылық сезімі артып келеді және көптеген азаматтар жаппай наразылық көрсету мүмкін деп санайды.
Менің ойымша, бастапқыда бюджет саласында жалақыны көтеру арқылы азаматтардың жағдайы мен көңіл-күйін жақсартуға болады, бұл тұтынушылық сұраныстың артуына әкеледі, ал ол орта және шағын бизнесті ынталандыратын болады. Сондай-ақ, дұрыс әлеуметтік инфрақұрылым қажет. Өйткені, халықтың жалақысы аз болып, медицина мен білім тегін және сапалы болса – бұның өзі болашаққа деген сенім.
Осындай қазақстандықтардың едәуір бөлігі үмітсіз әлеуметтік жағдайдан шыға алмай жатқан жағдай, ұлттық табысты әділетсіз бөлу нәтижесі. Өйткені, сол барлық минерал ресурстарының көп бөлігі олигархтар мен аздаған топтардың қолына түседі, олар азаматтармен бөліспейді және экономиканың нақты секторына инвестиция салмайды. Нәтижесінде жұмыссыздықтың көбеюін, өмір сүру деңгейінің төмендеуін және әлеуметтік шиеленіс пен наразылық көңіл-күйінің өсуін байқап отырмыз.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
