Жоғары білімнің нашарлауы бұрынғысынша Қазақстанның ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады, ол туралы тек жұртшылық ғана емес, депутаттар да айтып жатыр. Жылдан жылға бұл мәселе күрделене түсуде, бірақ әлі де маңызды нәтижелер байқалмайды.
Жоғары білімнің тозуының басты себептерінің бірі — сыбайлас жемқорлық. Қазір біздің жоғары оқу орындарында дәрістерге мүлдем қатыспай, ақша беріп, емтихан тапсырып, сессия жабатыны құпия емес. Бұл мәселе туралы өткен жылы сенатор Мұрат Бақтиярұлы айтқан болатын. Содан кейін ол жеке университеттердің көпшілігі сапалы білім бермейді, тек ақша жинау құралы ғана екенін айтты. Өкінішке орай, дәл солай.
Тағы бір маңызды себеп — жоғары оқу орындарында берілетін білім сапасы, оны өзгерту қажет. «Атамекен» Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының мәліметтеріне сәйкес, шамамен 60% түлектер мамандығы бойынша жұмысқа орналаса алмайды. Бізде екі немесе үш бөлмелі пәтерлі университеттер болса, қандай білім туралы айтуға болады. Олардың атаулары мықты, бірақ берген дипломдар қажетсіз.
Республикада құлдырауды қалай тоқтатуға тырысып жатыр? Бұл үшін Білім министрлігі университеттерге қойылатын талаптарды қатаңдатты. Нәтижесінде — 25 ЖОО лицензиясынан айырылып, 60-тан астамы мемлекеттік тапсырысты орналастыру тізімінен тыс қалды. Алайда, лицензиясы қайтарылып алынғанына қарамастан, кейбір университеттер жұмысын тоқтатқан жоқ. Солардың бірі Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникациялар академиясы. Оқу орнының веб-сайты тіпті бос орындарға конкурс жариялады, дегенмен заңнамаға сәйкес лицензиясын қайтарып алу туралы шешім қабылданғаннан кейін, он жұмыс күні ішінде жұмысын тоқтату керек еді.
Осы жылдың мамыр айында Президент Тоқаев 2025 жылға қарай қазақстандық 10 жоғары оқу орыны әлемнің 500 үздік университеттерінің тізіміне енуі тиіс деп мәлімдеді. Білім министрлігі бұл тапсырманы орындай ала ма, жоқ па — үлкен мәселе, өйткені Қазақстандағы жоғары білім беру реформасы өте баяу жүріп жатыр.
Қазақстанның жоғары білім беру жүйесіндегі қазіргі осындай жағдай осы салада жүргізіліп жатқан неолибералдық реформаларға, жоғары оқу орындарын жекешелендірудің жаппай үдерісі және жүздеген жаңа жеке меншік ұйымдардың құрылуына тікелей байланысты. Американдық және батыстық әдістемелерді енгізу білім деңгейін одан әрі төмендетті, бұл осы саладағы жаппай сыбайлас жемқорлық жағдайында қазақстандық жоғары оқу орындарын толығымен кәсіби жарамсыздандырады.
Сондықтан отандық дипломдар тек Еуропалық Одақта ғана емес, сонымен қатар Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының бірқатар елдерінде де танылмайды. Қазақ тілін латындандыру және орыс тілі ресми мәртебесін жою мүмкіндігі отандық жоғары мектепті толығымен жояды. Мүмкін Білім министрлігінің реформаторлары осыған ұмтылып жатқан болар?
Нұрлан Фадеев, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
