Біздің елде шенеуніктер үнемі жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнімнің өсіп жатқанын нұсқайды. Алайда, ел тұрғындары мұны сезбейді, өйткені орташа отбасының азық-түлікке шығындары күрт өсті. Атап айтқанда, егер, мысалы, 2005 жылы біз тамаққа шамамен 40% жұмсаған болсақ, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш 58,5% құрайды. Алайда, бұл орташа сан. Ranking.kz талдаушылардың зерттеуінде 50% үй шаруасындағағылар шамамен азық-түлікке бюджеттерінің 40%-дан 60%-ға дейін, 20 %-ы тамаққа 70%-ға дейін, 12%-ы 70%-дан асатынын айтады. Жалпы алғанда, республиканың орташа статистикалық тұрғыны табысының 70%-ы азық-түлікке, коммуналдық қызметтер мен салықтарды төлеуге шамамен кетеді. Қазіргі уақытта бұл әлемдегі ең нашар көрсеткіштердің бірі. Мұндай шығындар қазақстандықтарға ақшаны үнемдеуге де, оны іске салуға да мүмкіндік бермейді. Қазақстандықтардың 25%-ы киім мен аяқ киім сатып алуға қаражат жетпейтінін, ал кейбіреулері тіпті тамаққа да жетпейтінін айтады.
Өткен жылы азық-түлік бағасы 11,4%-ға көтеріліп, әлі де өсіп жатыр. Мысалы, күнбағыс майының құны 37%, сары май – 50%, балық – 42%, қант – 35%-ға өсті. Бір қызығы, ресми мәліметтерге сәйкес, жұмыртқалар 27%-ға қымбаттады, бірақ біз оларды қазір өткен жылмен салыстырғанда 2-3 есе қымбат сатып алудамыз. Өткен жылдың басында сиыр етінің бағасы 1800-2000 теңге деңгейінде болды, қазір 2500 теңгеге жуық. Неге олай? Бүгінгі таңда көптеген ет комбинаттары іс жүзінде жұмыс істемейді, мұндай жағдай мал өңдеуге жіберілмейтіндіктен қалыптасты, себебі оны шетелге шығарады.
Зерттеушілер азық-түлік бағасының өсуін талдай отыра, біздің ішкі азық-түлік тауарларымыздың басым бөлігі импорттық өнімдер екенін атап өтті. Қазақстанға қант – 78%, балық – 73%, ірімшік пен сүзбе – 50%, тауық еті – 47%, күнбағыс майы – 25%, сары май – 23%, макарон өнімдері – 28%, шұжық – 38% әкелінеді. Кәсіпкерлердің айтуынша, биыл бағаның өсу үрдісі сақталып отыр. Тауар құнының өсуінің себептері қандай? Оның себептері: әртараптандырылмаған экономика, жоғары сыбайлас жемқорлық, инфляция, теңге бағамының төмендеуі, сауда желілерінің үстеме бағасы.
Әрине, азық-түлік шығындарының артуы, біздің өмір сүру сапамыздың жыл сайын нашарлап келе жатқанын көрсетеді. Былтыр індетке байланысты көптеген қазақстандықтар жұмысынан айрылды, көбінің жалақысы айтарлықтай төмендеді. Осыған байланысты олар аз немесе сапасы нашар өнім сатып ала бастады. Енді, 20 жыл бұрынғыдай, коммуналдық қызметтерге жаппай төлемйтіндер көбеюі мүмкін. Сауалнамалар мен ресми статистика азық-түлік емес тауарларды және қызметтер төлемін үнемдеуге мәжбүр ел тұрғындарының саны артып келе жатқанын көрсетеді.
Біздің республикамыздың территориясы үлкен.Бізде пайдалы қазбалардың қоры мол, біз көптеген шикізатты экспортқа жібереміз және алтын-валюта резервтері мен Ұлттық қордың активтері түрінде 92 миллиард долларымыз бар. Ал, өмір сүру деңгейіміз жылдан-жылға нашар, біз Шығыс Еуропаның ең кедей елдеріне қарағанда кедейміз. Ең өкініштісі, бұл үрдіс болашақта да жалғасады, өйткені біздің Министрлер Кабинеті халықтың перспективалары жоқтығын, оның кедейленуін байқамайды, ол шикізат экспортынан түсетін кіріске көңіл бөледі.
Бір де бір деректер жеңімпаз хабарламалар мен ресми статистиканың қазақстандықтардың жыл сайын нашарлап бара жатқан өмірінің нақты көрінісін бермейді. Әлеуметтік наразылық әр түрлі наразылық қозғалыстарының, тіпті ұлтшылдық көңіл-күйдің өсуіне ықпал етеді. Нәтижесінде мұның бәрі саяси турбуленттілік пен тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін. Үкімет сол кедей көпшіліктің мүддесі үшін бағытын өзгертуге дайын ба, бұл жауапсыз қалған өте үлкен және өзекті мәселе. Мүмкін, ішкі олигархияны байытып жатқан кедейленген көпшіліктің өзі әлеуметтік тап ретінде өздерін мойындамайтын шығар?
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
