Өткен жылы бүкіл әлем коронавирус инфекциясы індетіне тап болды. Бұл қасірет біздің елімізді де айналып өтпеді. Кейбір компаниялар мен кәсіпорындар жұмысын тоқтатты, кейбіреулері өз қызметін тоқтата тұруға мәжбүр болды, көптеген қазақстандықтар жұмысынан айырылып, қаражатсыз қалды. Сондықтан біздің еліміздің басшылығы кәсіпкерлер мен қарапайым азаматтарға көмек көрсету үшін Ұлттық қордан кепілдендірілген трансферт көлемін 2,7 триллион теңгеден 4,77 триллион теңгеге дейін ұлғайту шешімі қабылданды.
Бұл ақшаның барлығы мемлекеттік бюджетке жіберілді, содан кейін, Министрлер Кабинеті хабарлағандай, екінші деңгейлі банктер арқылы қаражат экономикаға кетті. Сонымен қатар, дағдарысқа қарсы шаралардың барлық пакеті, салық преференциялары мен жергілікті жерлердегі қолдауды ескермесек, шамамен 6 триллион теңге.
Бұған дейін Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі хабарлағандай, 2020 жылы осындай банктердің мемлекеттік бағалы қағаздарға салынған активтері тіпті 19,0%-ға немесе 785,9 миллиард теңгеге өсті. Бұл сома Ұлттық қордың дағдарысқа қарсы күреске бөлген қосымша қаражатының 37,4%-дан астамын құрады.
Менің ойымша, экономикалық саланы қолдау үшін бөлінген ақшаның едәуір бөлігі ішкі нарықта бағалы қағаздарды орналастыру кезінде Үкіметтің қарыз алуының арқасында мемлекеттік бюджетке оралды.
Егер отандық эмитенттердің мемлекеттік емес бағалы қағаздарға инвестицияларын салыстырсақ, онда осы жылдың басында оларға мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда, несие мекемелері 4 есе аз инвестиция салды. Бұл санға квазимемлекеттік компаниялардың қағаздары да кіреді, сондықтан жеке меншік иелерінің үлесі іс жүзінде әлдеқайда аз.
Реттеушінің ақпараты бойынша, сол жылы бағалы қағаздарға салынған мемлекеттік емес инвестициялар өте көтерілді, олардың өсімі 207 миллиард теңгеден асты, яғни 22,4%-ға өсті. Алайда, банктердің оларға салған инвестицияларының абсолютті өсуі мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда 3,8 есе аз.
2020 жылы банктер халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарына және басқа елдердің борыштық міндеттемелеріне де қаражат құйды. Атап айтқанда, халықаралық ұйымдардың қағаздарына салымдар 68,4 миллиард теңгеге дейін – 20%-дан астам ұлғайды, ал екінші жағдайда 112,3 миллиард теңгеге дейін, яғни 3,8 есе төмендеді. Банктердің шетелдік эмитенттердің мемлекеттік емес қағаздарына инвестициялауы 1,6 есе – 213,2 миллиард теңгеге дейін өсті. Нәтижесінде, мемлекеттік қолдауға бөлінген ақшаның бір бөлігі бағалы қағаздарды сатып алуға, дәлірек айтқанда шетелдік экономиканы қолдауға жұмсалды.
Ұлттық қор бөлген көп қаражат несие түрінде экономиканың нақты секторына жеткен жоқ, іс жүзінде олар айналымға түсіп, белгілі олигархтарға тиесілі екінші деңгейлі банктердің позициясын нығайтты. Ең өкініштісі, дамыған елдердің қарыз міндеттемелеріне инвестиция салу олардың дамуына және коронадағдарыстан шығуына ықпал етті және біздің елге ешқандай көмегі болған жоқ. Банктер ЖІӨ-нің төмендеуіне және экономиканың нақты секторының құлдырауына ықпал етуде. Орынды сұрақ туындайды – бізге мұндай банктер қажет пе?
Тұрар Каримов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
