Қыркүйек айында “Ақ жол” демократиялық партиясының көшбасшысы Азат Перуашев әрбір қазақстандық шетелдік “ағасына” 9 мың доллардан қарыз екенін мәлімдеді. Сөз сыртқы несие берушілер алдындағы 158 миллиард доллар қарызды республика халқына қарапайым арифметикалық бөлу туралы болды. Ұлттық экономика министрлігі депутаттың мәліметін жоққа шығарып, Қазақстанның мемлекеттік қарызы 152,7 миллиард долларды құрайтынын және ол азайып жатқанын айтты. Мәжілісмен мен Министрлер Кабинетінің экономикалық блогы арасындағы пікірталастың өзі қандай да бір айқын нәтижеге әкелмеді, бірақ мемлекетіміз сыртқы қарызды қалай, ненің есебінен төмендетіп жатқаны туралы ойлануға мәжбүр етеді.
Біздің республикамызда мемлекеттік борыш туралы сөз болғанда, бәрі әңгімені Қытай алдындағы берешекті айта бастайды, бірақ Аспан асты елі – Қазақстанның ең ірі несие берушісі емес. Ең ірі кредитор Нидерланды, өйткені бұл ел шетелдік несие берушілер алдындағы жалпы қарыздың шамамен 45 миллиард долларын құрайды. Бұл рейтингте екінші орында Ұлыбритания тұр – 24 миллиард доллар. Рейтингтің үшінші орынын 13 миллиард доллармен АҚШ жабады.
Қазақстан бірқатар халықаралық қаржы ұйымдарына қарыздар екенін де ұмытпаған жөн. Олар: Халықаралық Қайта Құру және даму банкі, Еуропалық Қайта Құру және даму банкі, Азия Даму Банкі және Ислам Даму Банкі. Бұл тізімге тағы бірнеше шетелдік қаржы институттары кіреді. Қарыздың жалпы мөлшері – 9 миллиард доллар.
Біздің еліміз сыртқы қарызын қалай жабуда? Бұл республикалық бюджет есебінен жасалады. Алайда, биыл қазына қолданыстағы міндеттемелерді қаржыландыруда үлкен проблемаларға тап болды, сондықтан Үкіметке, бұған дейін жаппай қолданысқа шығарылмаған, Ұлттық қордағы қаражатты пайдаланудан басқа таңдау қалмады, .
Коронавирус індетінің біздің экономикамызға теріс әсер етуіне байланысты Министрлер Кабинеті “дағдарысқа қарсы пакетті” іске қосты. Оған халыққа көмек көрсету шаралары, мемлекеттік бағдарламалар және денсаулық сақтау саласын қолдау кіреді.
Пакет Ұлттық қордың трансферті, борыштық қаржыландыру және ішінара қазынаның шығыс баптарын қайта бөлу есебінен қаржыландырылатын болады. Мұның бәрі республиканың мемлекеттік қарызының нығаюы мүмкін екенін көрсетеді. Бұл көрсеткіш биылғы ЖІӨ-нің 5-6% аралығында. Бұл айтарлықтай сома. Міне, басты сұрақ, бұл “сома” ненің есебінен қалыптасады – ішкі немесе сыртқы қарыз алу есебінен?
Ұлттық Қор осы уақытқа дейін ішкі нарықта қарыз алудың негізгі көздерінің бірі болды, бірақ қазан айының басында Ұлттық Банк басшысы Ерболат Досаев қордан қайтадан қаражат алу, оның активтері қысқаратын болғандықтан, дұрыс еместігін айтты. Атап айтқанда, бір айда ол 1,36 миллиард долларға азайып, 57,33 миллиард долларды құрады. Екінші жағынан, егер Үкімет Ұлттық қорға қолданбаса, онда бюджет тапшылығын жабу үшін сыртқы нарықтардан тағы да несие алуға тура келеді.
Қазіргі жағдай неолибералды модель аясында құрылған және батыстық консалтингтік компаниялар реттейтін шетке шығару экономикасының толық тығырыққа тірелуінің айқын мысалы болып табылады. Осы бағытты одан әрі ұстану дағдарысты одан әрі күшейтеді. Бұдан шығудың нақты жолы ұлтүсті Үкімет, парламент, банк, бірыңғай валюта және фискалдық жүйе құрылатын Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде интеграциялық процестерді жеделдету арқылы ғана. Сонда ғана бірлескен индустриялық жобалар арқылы өз өндірісімізді дамыту үшін базис қалыптастырылатын болады. Әйтпесе, біртіндеп құлдыраймыз.
Нұрлан Фадеев, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
Сурет: eadaily.com
