Бүгінгі таңда сарапшылардың әлемдік экономиканың қалпына келуіне байланысты болжамдары өте оптимистік болып көрінеді. Қазақстан экономикасы әлемдегі жағдайға тығыз байланысты, ал ол тұрақтанып келеді. Бірінші кезекте коронавирус індетінн қарсы іс-қимылдағы табыстарға байланысты. Сонымен қатар, шикізат бағасы көтерілуі мүмкін, бұл экономикаға жағымды болады.
Қазақстанда ЖІӨ-нің төмендеуі елеусіз болды, ал Ресей мен АҚШ экономикасының жедел өсуі республикаға да оң ықпал етеді. Атап айтқанда, АҚШ-та ЖІӨ үш жыл ішінде 6%-дан асып, Қытай деңгейіне шығады деп болжануда. Қазіргі уақытта Ресейде ЖІӨ көрсеткіші осындай. Өткен жылы елімізде ЖІӨ 2,6%-ға төмендеді, бұл жалпы алғанда маңызды емес. Теңге де ең нашар деңгейге түскен жоқ. Алайда өткен жылы бізде инфляция 7,5 пайызды құрады.
Дегенмен, ішкі дағдарысты дамытатын жүйелі проблемалар бар, олар бізде әрқашан да болған, бірақ қазір олар көбейіп келеді. Мәселен, экспортта шикізат компонентінің басымдығы әлі де жойылған жоқ. Сондықтан, халық табысының төмендеуіне байланысты тұтыну экономикасы айтарлықтай өспейді. Бұрын барлық негізгі шетелдік инвестициялар мұнай саласына құйылды, қазір олар күрт қысқарды, өйткені инвесторлар бұрынғы жобаларды іске асыруды аяқтады, ал жаңаларына қатысқысы келмейді.
Бізде мемлекеттік бюджет тапшылығы тұрақты болып келеді, оның үстіне бюджет қауіпті деңгейде тұр. Өткен жылы оның шығындары 16,7 триллион теңге болды, ал кірістер 14,5 триллион теңгені құрады, демек, ЖІӨ тапшылығы 4%. Алайда, бұл шенеуніктердің айтуы бойынша. Іс жүзінде Ұлттық қордан трансферттер және мұнайға әкету бажынан түсетін қаражат барлық түсімдер сомасының 50%-ын құрайды, бұған мемлекеттік компаниялардың дивидендтері де кіреді. Мұнайдың апаттық тапшылығы қажетті бюджет қаражатының 50%-ның жоқтығын көрсетеді. Өткен жылы жұмсалған әрбір теңге жұмыс істемеген, оны Ұлттық қордан немесе қарызға алған.
ЖІӨ-нің 4%-ға өсуі болжанса да, ол жаңа қажеттіліктерге және халық санының өсуіне сәйкес келмейтіні анық. Халықтың жан басына шаққанда ұлттық валютада немесе доллармен есептегенде ол төмендейді.
Бұл есептеулер шикізатты экспорттауға құрылған, қазіргі валюталық түсімнің ұлғаю моделін құтқармайтынын айқын көрсетеді. Бюджет тапшылығы өседі, ал оны азайып жатқан Ұлттық қордан немесе сыртқы қарыз алу есебінен үнемі толтыру мүмкін болмайды. ЕАЭО шеңберінде бірлескен индустриялық жобаларды дамыту арқылы ғана бұл мәселені шеше аламыз, өйткені өз өнеркәсібіміз, өз өндірістік кооперациямыз болмайынша құлдыраудан құтыла алмаймыз.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
