Жақында Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев халықтың Қазақстаннан кету мәселесін көтерді. Елбасы болашағын шетелден іздеп, Отанынан кетіп жатқан қазақстандықтарды түсінбейтінін мәлімдеді. Неліктен азаматтар кетіп жатыр, республикада болашағы жоқ па? Осыны түсінуге тырысайық.
Ресми статистикалық мәліметтерден бастаған жөн. Ол соңғы онжылда Қазақстаннан 332 мың адам кеткенін, ал 220 мың адам келгенін көрсетіп отыр. Көріп отырғанымыздай, біз үшін қолайлы жағдай емес.
Неліктен келушілерден гөрі кететіндер көп? Менің ойымша, басты себеп — өмір сапасының төмендеуі. Басқаша айтқанда, кедейлену. Қазақстанда ең төменгі күнкөріс деңгейі 32 668 теңгені құрайды. Халықаралық стандарттармен салыстырсақ, онда ол біз қайыршының күйіндеміз. Мысалы, Люксембургте күнкөріс минимумы 2000 еуроны, Германияда-1254 еуроны, Италияда — 855 еуроны құрайды. Екі жарым миллион қазақстандық өзін-өзі жұмыспен қамтығандар қатарында екенін де ұмытпаған жөн. Яғни, бұл болашағы жоқ адамдар.
Екінші себеп. Біздің республикада, өкінішке орай, сапалы жоғары білім жоқ. Білім министрлігінің жүйелі қателіктеріне байланысты қазақстандық талапкерлер шетелдік университеттерге басымдық барады. Мысалы, 2019 жылы ағылшын тілін білудің халықаралық рейтингінде Қазақстан 100 мемлекеттің ішінде 93-ші орынға жайғасты. Біздің республикамыздан төмен, тек Ирак пен Ливия. Жыл өткен сайын жағдай жақсарып жатқан жоқ, өйткені 2016 жылғы рейтингте Қазақстан 54-орында болды. Осының барлығы тәуелсіз 29 жыл ішіндегі Білім министрлігінің жұмысының сапасын көрсетеді. Бүгін қазақстандық жоғары оқу орындары нағыз университет беруге тиісті білім деңгейін бермейді. Олардың кейбіреулері тек пайда табу үшін ашылғандар. Нәтижесінде олардың түлектері мамандығы бойынша жұмысқа бара алмайды, өйткені ешкімге диплом қажет емес.
Халықтың кетуінің үшінші себебі — коронавирус індеті айқын көрсеткен Денсаулық сақтау жүйесінің құлдырауы. Неге бұлай болды? Бұл Батыс мамандарымен бірлескен жұмыстың «жемісі». Олардың ұсыныстары бойынша, мысалы, Қазақстанда ауылдағы фельдшерлік-акушерлік пункттер жойылды.
Төртінші себеп — тұрмыстық ұлтшылдық және орыс тілінің ресми мәртебесін жою науқаны. Жасыратыны жоқ, байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық үлкейгенде қоғамдағы наразылық көңіл-күй деңгейі де артады. Жинақталған наразылық әлеуметтік жағдайға қатысты болмауы үшін, оны ұлттық арнаға немесе этносаралық қақтығыс арнасына бағыттауға болады.
Эмиграция мәселесін кешенді түрде қарау керек және бұл көбінесе, артық жұмысшыларды қажет етпейтін, өндіруші салаға қатысы жоқ, неолибералды экспорттық экономикамен байланысты. Бізде қайта өңдеу индустриясы болмағандықтан, еңбекке қабілетті халықтың негізгі бөлігі бейімделе алмайды, жұмыс орындарын таба алмайды, тиісінше лайықты білім ала алмайды. Жағдай әлеуметтік жүйе және мәдениетті қамтамасыз етудің құлдырауы, этникалық қазақтардың арасындағы наразылықты қоздыратын белгілі бір топтардың ұлтшылдық көңіл-күйінің өсуімен күрделене түседі. Әрине, орыс тілінің ресми мәртебесінің жойылуы, тілдер туралы жаңа заңның қабылдануы және латын әліпбиінің енгізілуі жоғары білікті кадрлар мен аз ұлт өкілдерінің елден жаппай кету процесін одан әрі күшейтеді.
Саясаттанушы Жанболат Шолпанов, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
