Өткен жылы коронавирус індетіне байланысты көпшілігіміз үшін нағыз сынақ болды. Сол жылы біз аман қалдық, қашықтан жұмыс істедік, ал біреулер жұмыссыз қалды, өйткені көптеген кәсіпорындар өз қызметін тоқтатты немесе мүлдем тоқтатты. Одан туындаған экономикалық дағдарысы Қазақстан экономикасының барлық салаларына елеулі соққы берді. Індет нәтижесінде қазақстандықтардың өмір сүру деңгейі айтарлықтай төмендеді.
Әр түрлі зерттеулердің нәтижелері үй шаруашылығына қажет азық-түлік шығындарының артқанын көрсетеді. 2020 жылы олар барлық шығындардан 50%-ға асып түсті. Мысалы, табысы 250-300 мың теңгені құрайтын үш адамнан тұратын орташа статистикалық отбасын алсақ, онда ол тамақтануға айына 140-160 мың жұмсайды. Екі жыл бұрын бұл көрсеткіш 50%-дан аз болған, өткен жылы ол бірінші рет жоғары болды. 2020 жылдың екінші тоқсанында азық-түлік шығындары 55%-дан асты, бұл ең алдымен кірістің төмендеуіне және инфляцияның өсуіне байланысты болды, атап айтқанда өткен жылдың аяғында ол 7,5% жетті. Ресми мәліметтерге сәйкес, 2020 жылы азық-түлік бағасы 11,6 пайызға өсті, бұл соңғы төрт жылдағы ең үлкен көрсеткіш. Ал 2019 жылдан бастап билік сауда желілерін субсидиялау және жеңілдікті несиелеу арқылы әлеуметтік маңызы бар өнімдердің бағаларына қолмен бақылау жүргізіп келеді.
Осыған байланысты әлеуметтік көңіл-күйдің айтарлықтай нашарлауы байқалды. “Еуразиялық монитор” халықаралық агенттіктер қауымдастығының әлеуметтанушылары биылғы жылы сауалнама жүргізді, ол да біздің елімізде әлеуметтік көңіл-күйдің айтарлықтай төмендегенін көрсетті. Бұл бірнеше жыл бұрын басталған, бірақ коронавирустық індет жағдайды ушықтырды. Өз өміріне қанағаттанған қазақстандықтардың 35%-ы елде қалды, ал 5 жыл бұрын мұндай адамдардың саны 80%-дан астам болған.
Әл-ауқаты жақсы және едәуір жақсы адамдардың саны 2020 жылмен салыстырғанда 2 есеге – 14% дейін төмендеді. Табысы азық-түлікке жепейтін азаматтар – 13%, 2009 жылғы дағдарыста 10% болған. Тамақ пен киім алуға ақшам жетеді деген респонденттердің саны өсті, бірақ олардың, мысалы, үлкен тұрмыстық техниканы алуға мүмкіндігі жоқ, бізде мұндай адамдар 31% құрайды. Сонымен қатар республикада ұзақ мерзімді тауарларды сатып ала алатындардың саны азайды, олардың саны жыл басында 16%- ды құрады. Әлеуметтанушылар бүгін тамақтануға ақшасы жететін, бірақ киім алуға ақшасы жоқ қазақстандықтардан тұратын қоғамның жаңа тобы пайда болғанын атап өтеді.
Соңғы жылдары Министрлер Кабинеті азаматтарды қол жетімді және сапалы азық-түлікпен қамтамасыз ете алмады, бірақ шетелдік өндірушілер үшін нарықтар ашты. Қазір еттің 50%-ын жеке көмекші шаруашылықтар өндіреді, олар үкіметтің көмегіне сүйенбей, мүмкіндігінше күнін көріп жатыр. Сонымен қатар, миллиондаған гектар егістік және жайылымдық жерлер латифундистердің қолында, олар ешқалай пайдаланбайды, ал фермерлер жердің және арзан несиенің жоқтығынан қысылып отыр. Сондықтан болар, біздің еліміз азық-түлік пен ет өнімдерін белсенді түрде импорттайды, дегенмен жиырма жыл бұрын мұндай жағдайды елестету де мүмкін емес еді.
Бұл орасан зор әлеуметтік-экономикалық проблемаларды, қазақстандықтардың көпшілігінің табысы мен өмір сүру деңгейінің төмендеуін де, ауыл мен ауыл шаруашылығын қолдаудың барлық бағдарламаларының сәтсіз екендігін білдіреді. Республика азық-түлік қауіпсіздігін қарапайым түрде қамтамасыз ете алмайды және нарықты өз өндірісінің басты азық-түлігімен толықтыра алмайды, бұл қымбатшылықтың одан әрі өсуіне ықпал етеді. Өйткені, біз шетелде барлық тауарларды валютаға, соның ішінде ет, май, макарон және қантқа сатып алады. Бұл жағдайда билік жағдайды жақсарту үшін, қандай шаралар қолданатыны жұртшылыққа әлі белгісіз.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Қазақстана» үшін
