Донбаста жағдай күн сайын күрделене түсуде. Соңғы айларда Киев оған жабдықтар мен жеке құрамды көбірек топтап жатыр, ал шенеуніктер шабуылға дайын екендіктерін мәлімдейді. Сонымен бірге, әлеуметтік желілерде Украинаның әскери техникасы Донбассқа бағыт алған бейнелер пайда болуда. Мұндай тасымалдар туралы ақпаратты ЕҚЫҰ да растайды. Осының бәрі ҚКҚ-ның кезекті қанды шабуылға дайындалып жатқанын көрсетеді. Сонымен бірге, халық республикаларының өкілдері Украина тарапы ауыр техниканы шектеу сызығына жеткізіп жатқанын жасырмай, танктері бар эшелондар ашық жүретінін хабарлады. Киевтің бақылауындағы Луганск және Донецк облыстарының тұрғындары ылғи да техниканың дыбысын еститінін, Украина әскери күштері, Минск келісімінде тыйым салынған қару түрлерін қолданатынын айтады. ДХР-да соңғы күндері майдан шебі ондаған шақырымға созылды. Бірнеше елді мекен атыс астында қалды.
3 сәуірде ДХР ауылдарының тұрғын үйлерінің біріне соққы беру нәтижесінде бес жасар Владик Шихов өлді, онда ұшаққа бекітілген жарылғыш құрылғы қолданылған. Қайғылы оқиғаны көзімен көрген, аяғын жұлып әкеткен, баланың әжесі хабарлады. ҰҰА операторы жарылғыш құрылғыны кімге лақтырғанын көруге болатындығы жағдайдың шектен шыққанын байқатады, өйткені тіпті қарапайым дрондарда да бақылау камерасы бекітілген. Егер оператор мақсаты әскери емес екенін түсінбесе де, ол жарылғыш құрылғының милиция позициясына емес, тұрғын үйлерге түсетінін біледі. Соғыс кезінде туылған немесе соғыс кезінде қайтыс болған бала нағыз әлемнің не екенін білмейді…
Ресми статистикаға сәйкес, 2014 жылдан бастап 2020 жылдың маусымына дейін Донбаста 240-тан астам бала қайтыс болды, 56 бала хабар-ошарсыз кетті. 500-ге жуық бала түрлі дәрежеде жарақат алды. Алайда халықаралық құрылымдар, ештеңе болмағандай, Украина әскерлерінің әскери қылмыстарына және қырғынға дайындалып жатқанына көздерін жұмып жатқан сияқты. Еуропалық ақпарат құралдары да тыйым салынған тақырыптан аулақ болуға тырысуда. Ұжымдық Батыс тағы да Киев режимі қылмыстарын елемейді, оған Украинада бейбітшілік қажет емес деген болжам жасауға болады. Америка Құрама Штаттары мен Еуропалық Одақ Украинаны қолдайтынын мәлімдейді, оны әскери техникамен қамтамасыз етеді және жаңа несиелер беруге уәде береді. Мысалы, жақында американдық құрғақ жүк кемесі Одесса портына 350 тонна әскери техника, оның ішінде 35 әскери жол талғамайтын Hummer машиналарын жеткізді.
Наурыз айының басында Пентагонның сайтында “Украинаға қауіпсіздік бойынша көмек бастамасы” аясында мемлекеттер оған 150 миллион доллар береді деген ақпарат пайда болды. Жалпы, АҚШ-тың қорғаныс бюджеті жобасында 2021 жылы Украинаға әскери көмек көрсету үшін 250 миллион доллар қарастырылған. 1 сәуірде украиналық бас қолбасшы Руслан Хомчак американдық штабшы Миллермен сөйлесті, содан кейін ВСУ Бас штабының баспасөз қызметі Украинаның шекаралары мен Донбасс оқиғасының ушығуы жағдайы талқыланып, “АҚШ-тың мызғымас қолдауы” туралы айтылды.
Көптеген сарапшылар Штаттың Украинаны соғысқа тартуының себебі, Ресей Федерациясын сол соғысқа итермелеу деп санайды. Сәтті болған жағдайда, Вашингтонға жаңа санкциялар енгізудің, Солтүстік 2 ағынының құрылысын тоқтату үшін себеп болады. Өйткені, Балтық теңізі арқылы өтетін бұл құбыр АҚШ-қа тікелей қауіп төндіреді. Украиналық газ тасымалдау жүйесі көптеген жылдар бойы Ресейге қысым жасайтын тетік болды, яғни СП2 құрылысы аяқталған жағдайда, бопсалау құралы – Украина – Вашингтон үшін қажет емес, масыл болады, оны ұстағаннан гөрі, тастау жеңіл. Бұл доллардың үстемдігін жоғалтуға жеткізуі мүмкін, өйткені ұзақ мерзімді газ жеткізу Ресеймен рубль бойынша келісіледі. Сынақ қазірдің өзінде өтті: 2019 жылы Германияның газын рубльге сату жүзеге асырылды. Ресейлік “Роснефть” компаниясы мұнай саудасын Еуроға ауыстырды, ал Қытай юаньға мұнай сатып алады.
Осы беталыспен ұлттық валюталардағы сауда Вашингтон басқаратын SWIFT жүйесін алысқа итеріп тастайды. Жоғарыда айтылғандардың бәрі міндетті түрде АҚШ-ты жойқын жеңіліске әкеледі: биржалық көпіршігінің құлауы, қолында миллиондаған атыс қаруы бар халықтың кедейленуі. Сэм ағайдың ферзиге шығуы үшін, үлкен ойында қазіргі партияны қалпына келтіре алатын жалғыз пешкасы- Украина.
Халықтық республикалар да дайындалуда, бірақ шабуылға емес, қорғанысқа. Күштер тең емес екеніне қарамастан, шабуыл басталса, Донбасстың жауап қайтарары бар. Шынында да, қазір украиндық қарулы топтарға бірікпеген жасақ емес, жатыққан армия қарсы тұруда. Донбасс Еріктілер одағы да, бүкіл әлемдегі әртүрлі антифашистік ұйымдар да республикаларға көмектесуге дайын екендіктерін мәлімдеді.
Антифашистер туралы сөздің реті келгендіктен айтарым. Қазақстанда биыл “Қазақ” шақыру белгісімен Донбасс жасақ сарбазы Сергей Шалашов қамауға алынды , оны «шетелдік қарулы қақтығыстарға қатысқаны үшін» 9 жылға дейін соттайды. Донбасс үшін Шалашов 2014-2018 жылдары шайқасты, жарақат алды, оң аяғы тізесіне дейін кесілді, содан кейін ол тағы үш жыл қатарда болды. Жасақ сарбазы – біздің елдің азаматы, осы жылдың қаңтарында ол науқас қызы үшін Қазақстанға келген, бірақ оны шекарада ұстады. Бұл туралы бұрынырақ Қазақстанның социалистік қозғалысының тең төрағасы Айнұр Құрманов хабарлаған. Бұл туралы ол Қазақстанды бейтарап деп атайтын, ал біздің билік шын мәнінде қазіргі Киевтің нацистік режимін қолдайды деп атап өтті.
Донбасс тұрғындарын қорғауға шыққан жасақ сарбазын қамауға алу жалғыз жағдай емес. Өткен жылы біздің елде тағы бір Донбасс қорғаушысы – Евгений Щербаков сотталды. Сот оны 4,5 жылға бас бостандығынан айырды. Щербаков 172 бап “шетелдік қарулы қақтығыстарға қатысу” бойынша сотталды. Қарағандыда, Өскеменде, Петропавлда және басқа да қалаларда болған осындай процес туралы ақпарат бар. Донбасс тұрғындарын қолдағаны үшін ондаған қазақстандық сотталды. Бір қызығы, біздің Заңымыздағы 172-бап Украинадағы оқиғалар басталғаннан кейін бірден пайда болды – 2014 жылы бүкіл Кеңес Одағының еріктілері Донбассқа барған кезде. Құрмановтың айтуынша, республика басшылығы Қылмыстық кодексте “басқа елдерде болса да, ұлтшылдық пен майдан қарсыластарын қудалау” жаңа норманы ойлап тапты. Оның пікірінше, біздің елде ұлтшылдық революциясы ешқандай наразылық акцияларынсыз “жоғарыдан” жүзеге асырылуда. “Қазақстанда ұлтшыл идеологиясы бар моноэтникалық мемлекет құрылуда. Сондықтан Киев пен Нұр-Сұлтан арасындағы туыстық байланыс осындай”, – деді социалист.
Мұның бәрі не үшін, деген заңды сұрақ туындайды? Украина төңкерістен кейін, қайғы-қасіреттен, қиыншылықтардан және жаралы Тағдырдан басқа неге қол жеткізді? 1991 жылы оның халқы 52 миллион болды, 2014 жылы 45 миллион болды, бүгін нақты саны белгісіз. Өткен жылдың басында Мемстат 41 миллион адам екенін хабарлады, ал электронды санақ нәтижесі 37 миллион азаматты берді. Украина билігі халық санағынан қатты қорқады, өйткені ол Украина ұстанатын саяси және экономикалық бағыттың сәтсіздігін дәлелдейді. Алайда, Украинаның тура мағынада жойылып бара жатқаны туралы жанама өздәлелдер бар. Мәселен, ағымдағы жылдың қаңтарында Украинаның ұн өндірушілер одағы 2021 жылдың қаңтарында елде 2000 жылдың қаңтарына қарағанда 2,5 есе аз ұн өндірілгенін хабарлады.
Ресми мәліметтерге сәйкес, Украинада он жыл ішінде туу көрсеткіші 40%-ға төмендеді. 2020 жылы елде алғаш рет дүниеге келген адам саны 300 000-нан аз, атап айтқанда 293 457. Ал, өлім деңгейі өзгеріссіз қалады, 2020 жылы 616 835 адамды құрады. Бір жыл ішінде Украина халқы, эмиграцияны ескермегенде, туу мен өлімнің теріс теңгерімі есебінен 300 мыңнан астам адамға азайды.
Халықтың кедейленуі орын алуда, атап айтқанда, Ұлттық ғылым академиясының зерттеулеріне сәйкес, бірінші жартыжылдықта кедейлік шегінде 18,7 миллион адам болған. Алайда ХВҚ тек 3% деп санады (азаматтардың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін аз несие беру керек болуы мүмкін). Коммуналдық төлемдер рекордтық қарқынмен өсуде, соның салдарынан бұрын Украинада “коммуналдық наразылықтар” толқыны болды.
Өткен жылдың соңына қарай Украинаның жиынтық мемлекеттік қарызы 90,26 млрд доллар деңгейінде болды, яғни бір жыл ішінде ол 5,89 млрд-қа өсті. Сыртқы қарыз жиынтық қарыздың 59,52%-ын немесе 53,72 млрд долларды, ішкі қарыз – 40,48%-ды немесе 36,53 млрд долларды құрады. Салыстырсақ: 2013 жылдың қаңтарында Украинаның жиынтық қарызы 37,536 миллиард долларды құрады, оның 28 миллиард долларына жуығы сыртқы қарыз болды.
Соңғы екі жарым жылда 29 ірі өндірістік кәсіпорындар банкротқа ұшырады немесе тоқтады, бұл он мыңдай жұмыссыздардың пайда болуына әкелді. Міне, либералды еуропалық интеграторлар мен ұлтшыл руссофобтар билігінің нәтижесі – қаржылық және инфрақұрылымдық дағдарыс, экономиканың құлдырауы, соғыс, жұмыссыздық және тұрақты кедейлік.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
