Ондаған жылдар бойы аймақтық элиталар құпия және аз зерттелген күш болып келді. Олар, тіпті орталық білмейтін, “өз ережелері” бойынша ойнайды. Мұның бәрі үлкен алаңдаушылық туғызады, өйткені аймақтарды бақылау төмен болса, елді бөліктерге бөліп жіберуі мүмкін.
Статистика көрсеткендей, қазір көптеген адамдар саясатты айналып өтуге тырысады. Бұл түсінікті, өйткені партия жүйесінің бүгінгі жағдайы нашар, ал қоғамдық ұйымдар жылдар бойы жаңармайды.
Аймақтық элиталарға келетін болсақ, олар көз адымыздағылар емес екенін түсіну маңызды. Олардың барлық процестері жұртшылық үшін жабық жерде талқыланады және сұхбат барысында да, ақпараттық алаңда да көзге ілінбейді. Зерттеушілер әлі күнге дейін аймақтардағы белгілі бір элиталардың мүдделері қалай жүзеге асырылатынын түсінбейді. Яғни, элиталардың “ойын ережелері” біздің елімізде белгісіз.
Мұның бәрі ойластырылмаған реформалардың және ресурстарды “арам қолдарға” берудің нәтижесі. Мысалы, Павлодар облысы бір кездері өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығынан әлеуеті өте жоғары өңір болған. Қазір бұл тұрақты түрде қаржы қажет ететін орташа аймақ. Сірә, аймақтық элиталар үшін бұл аймақ әлі де құнды, бірақ оның барлық ресурстары терең көлеңкеге түсіп, тек элиталардың өмір сүруіне жағдай жасайды, ал орталыққа ештеңе жоқ.
Бізде Жамбыл облысы бар, ол бұрыннан демеуқаржыда. Бұл демеуқаржылар қайда кетеді? Сол аймақтық элиталарға, ал олардан қалған бөлігі мұқтаждарға бөлінеді. Аймақ осы жағдайдан шыға ма? Шығады деп ойламаймын.
Орталық өңірлерді бақылаудан айрылуда. Аймақ басшысын тағайындауға немесе алып тастауға болады, бірақ жағдай өзгермейді. Әкімдер мен орталық билік қалыптасқан жүйенің тұтқынына айналды және олар оны өзгерте алмайды.
Бұл неге жеткізуі мүмкін? Орталық билік әлсіреп, Елбасы түпкілікті кетіп қалған жағдайда өңірлік элиталар тез арада дербес саяси факторға айналуы мүмкін. Мәселе мынада, біртіндеп бақылаудан кеткен жергілікті топтардың өзіндеріне деген сенімдігі артып, күшеюіне әкеледі. Егер тиісті кадрлық жұмыс жүргізілмесе, жергілікті әкімдерге деген адамдардың сенімі қайтарылмаса, елді аймақтандыру сөзсіз. Баяғыда Солтүстік пен Оңтүстікке бөлінген көрші Қырғызстанның тәжірибесін ұмытпау керек.
Саясаттанушы Жанболат Шолпанов, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
Сурет: camonitor.kz
