“Еуразиялық монитор” зерттеу агенттіктерінің халықаралық коммерциялық емес қауымдастығы зерттеу жүргізді, оның нәтижелері, шынын айтқанда, қуантарлық емес. Оған сәйкес, біздің экономикалық және әлеуметтік жағдайымыз барған сайын нашарлауда. Бұл бірнеше жыл бұрын басталды, бірақ коронавирустық пандемияға байланысты, әрине, бұл процесс әлдеқайда жылдамдады. Өз өміріне қанағаттанған адамдардың жартысынан көбі әлі де аз емес, бірақ бес жыл бұрын мұндай азаматтардың саны 80 пайыздан асқан.
Әлеуметтанушылардың пікірінше, бастапқы нүкте 2004 жылғы “дағдарыстан” басталды, сол жылдан бастап ең аз көрсеткіш өткен жылға дейін сақталды. Бірақ биылғы жылы одан асып түсті, атап айтқанда, антирекордтар барлық санаттарда байқалады.
2021 басында әлеуметтік көңіл-күй өте нашарлады. Мұндай көңіл-күй 2009 және тіпті 2004 жылдардағы дағдарыстар кезінде басым болған. Осылайша, 2009 жылы және осы жылдары 35% қанағаттанбағандар болды. 2004 жылы бұл көрсеткіш 41%-ды құрғанын айта кету керек.
Сонымен қатар, республика тұрғындары Қазақстанның экономикалық жағдайы нашарлай түскенін айтады. Мәселен, өткен жылы “жаман” және “өте жаман” деп жауап бергендердің саны 14%-ды құрады, ал биыл ол 44%-ды құрар отыр. 2009 жылы ол 15% деңгейінде болды, ал алдыңғы жылы 9% ғана болған. Ең төмен көрсеткіш 2015 жылы болды – 5%.
Сондай-ақ, қазақстандықтар өз отбасыларының қазіргі материалдық жағдайын нашар бағалап отыр. Өткен жылы “жаман/өте жаман” деп жауап берген 11% респонденттер болды, биыл олардың саны 26%-ға дейін өсті.
Өткен жылмен салыстырғанда оның отбасының әл-ауқатының деңгейі “жақсы”/”жақсыға жақын” деп жауап бергендердің саны 2 еседен астам – 31%-дан 14%-ға дейін төмендеді. Зерттеушілердің айтуынша, отбасылық жағдайды бағалаудағы мұндай төмен көрсеткіштер тек 2004 жылы болған, сол кезде 21% осындай азаматтар болған.
Биыл әрең күнелтетінін, табыстары тамаққа да жетіспейтінін мәлімдеген респонденттер 13% деңгейінде болды. Бұл, көрсеткіші 10%-ды құраған 2004 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш.
Азық-түлік пен киімге қаражат жететін, алайда ұзақ пайдаланылатын тауарларды, мысалы, ірі тұрмыстық техниканы сатып алу қиынға түсетін қазақстандықтар қазір 31%. 2004 жылдан бастап осы жылға дейін олардың саны ешқашан азаймаған, 40% құрайды. Ұзақ мерзімді тауарларды оңай сатып ала алатын отандастар аз – 16%, ал 2009 жылы олар 14% болған.
Әлеуметтанушылардың пікірінше, қазір азық-түлікке ақшасы бар, бірақ киім сатып алуға қаражаты жетіспейтін қазақстандықтардан тұратын жаңа базалық топ қалыптасуда.
Әлеуметтік оптимизммен, шын айтқанда, қуантарлық ештеңе де жоқ. Респонденттердің 12% -ы бір жыл ішінде өздерінің де, отбасыларының да жағдайлары қазіргіден жаман болады деп ойлайды. 2004 жылы 8% осылай ойлаған. 35% дерлік жақсылыққа үміттенеді, ал 30% білмейді.
Әлеуметтік қызметкерге талап жоғары, тегінде, тым, барлық қуанышты басталмаған еді. Респонденттердің 12% – ы бір жылдан кейін олар және олардың отбасылары қазіргі кездегіден де нашар өмір сүреді деп ойлайды. 2004 жылы 8% осылай саналды. Шамамен 35% – ы жақсы болады деп үміттенеді, ал 30%-ы білмейді.
Сондай-ақ, зерттеу көрсеткендей, әлеуметтік оптимизм коронавирусқа дейін, атап айтқанда 2016 жылдан бастап төмендей бастады. Бірақ ол кезде сандар біртіндеп өзгерген.
Коронадағдарыс, бұрын да болған қазақстандықтардың кедейлену процесін күшейтті және бұл ұлттық табыстың әділетсіз бөлінуіне байланысты. Айтпақшы, осы уақытқа дейін халықтың аз-ақ %-ын құрайтын байларға қатысты сән-салтанат салығы мен прогрессивті салық заңнамасы енгізілген жоқ. Әйтсе де, бұл уәде бір жылдан астам уақыт бұрын ел Президентінің аузынан шыққан. Сондықтан біз Forbes тізімінде шағын ғана топтың бұдан да байып жатқанына, ал қазақстандықтардың негізгі бөлігі ең қажетті мұқтаждықты бастан кешіре отырып, әлеуметтік сатымен төмен түсіп бара жатқанына куә болып отырмыз. Сондықтан қоғамдағы наразылық көңіл-күйінің өсуіне таңданудың қажеті жоқ.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық шолушы, арнайы “Эхо Қазақстана” үшін
