Қазақстан 2020 жылдың 4 тоқсанының деректерінен халықтың кедейленуінің жоғары қарқынын көруге болады. Атап айтқанда, сол кезде табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен аз үй шаруашылығымен айналысатындардың саны бір жылда 12%-ға өсті. Енді біздің республикада олардың саны 140,6 мың болды. Мұндай үй шаруашылықтарында 858 мыңнан астам адам бар, яғни бұл өткен жылмен салыстырғанда 20,1%-ға көп. 2019 жылдың 4-ші тоқсанында елде 125,5 мың адам үй шаруашылығында болды, олардың да кірісі төмен болды. Өкінішке орай, соңғы жылдары бұл көрсеткіш тек артып келеді.
Сондай-ақ табысы азық-түлік себетінің құнынан аз үй шаруашылығындағылардың саны өсті. Қазақстанда олардың саны 4,5 мыңнан асады, бұл көрсеткіш бір жылда 49,5%-ға артты. Мұндай үй шаруашылықтарындағы азаматтардың саны 28 мыңнан асады, бір жыл ішінде олардың саны 84,2%-ға артты. Олардың көпшілігі Түркістан облысында, Алматыда және ШҚО-да. Түркістан облысында табысы күнкөріс деңгейінен төмен үй шаруашылығындағылар – 19,9%, яғни 27,9 мың. Сонымен қатар, өңірде ең көп кедейлер саны — 10,3%. Республика бойынша орта есеппен бұл көрсеткіш – 4,6%, 2019 жылы – 3,8% болған. 15,5 мың үй шаруашылығындағылар Алматыда, өткен жылмен салыстырғанда, олар 2,8 есе көбейіп, ШҚО да 11,6 мыңмен аутсайдерлер қатарына түсті.
Сол жылдың 4-тоқсанында бір адамға шаққандағы орташа күнкөріс деңгейі 34 мың теңгені құрды, яғни ол 2019 жылдың сол кезеңімен салыстырғанда 11,8%-ға артты. Азаматтардың тұтынуға пайдаланылған кірістері 65,6 мың теңгені құрап, 12 айда 8,5%-ға артты. Нәтижесінде тұтынуға кеткен кірістер мен ең төменгі күнкөріс деңгейінің арақатынасы 193% деңгейінде болды.
Негізінен кедейлер – 5 және одан да көп қазақстандықтардан тұратын отбасылар, яғни көп балалы немесе үлкен отбасылар. 2020 жылдың 4-тоқсанында 769 мыңға жуық қазақстандық 5 және одан да көп адамнан тұратын отбасылар үй шаруашылығы арқасында өмір сүрді. 53,3 мың – 4 адамнан, 30,8 мыңнан – 3 адамнан тұратын отбасылар үй шаруашылығымен айналысты.
Ең қарама-қайшы келетін нәрсе, біздің республикада байлардың саны, тіпті әлемдік рейтингтер аясында, көбейді. Яғни, халықтың кедейленіп жатқанына қарамастан, ең бай адамдардың көбеюі бойынша әлемнің үздік 10 елінің қатарына кірді. Атап айтқанда, Statista.com. ақпараты бойынша коронавирусқа қарамастан әлемде аса бай адамдар саны өсті. Осылайша, 12 ай ішінде 30 миллион доллар және одан да көп байлығы бар адамдар саны 2,4%-ға өсті, қазір олардың саны 520 мыңнан асады. Болжам бойынша, 2025 жылға дейін олардың саны тағы 27%-ға артады. Біздің елде аса байлар 33%-ға артады.
Бұл әлеуметтік теңсіздіктің өсуінің өте маңызды көрсеткіші, бұл кезде көбейіп жатқан кедейлер мен қайыршылар және өте байлар арасында нақты алшақтық пайда болады. Сонымен қатар, олигархтар саны ауыр дағдарыс жағдайында және қазақстандықтардың өмір деңгейінің апатты төмендеуі жағдайында өсіп келеді. Қасым-Жомарт Тоқаевтың байларға арналған прогрессивті салықтар енгізу туралы ұсынысы ұмытылды. Рас, Президенттің өзі өзінің бастамаларын есіне алмайды, ал «еститін мемлекет» те тағы құлағын тығындап алып, айналада болып жатқан жағдайларға көзін жұмып отыр.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
