Осы айдың басында елімізде электр энергиясын өндіру тарифі орта есеппен 15 пайызға ұлғайды. 45 энергетикалық компанияның 37 кәсіпорны бағаны көтерді. Көптеген сарапшылардың пікірінше, республика тұрғындары бұл өсуді жақын арада сезеді.
Энергетика министрлігі энергетикалық кәсіпорындардың қарыздары бар, сондықтан олардың
басқа амалы жоқ деп мәлімдеді. Ведомство компаниялардың көмір өндіруші кәсіпорындар алдындағы берешегі шамамен 2 млрд теңге, ал газ кәсіпорындары алдындағы қарызы екі есе көп екендігін айтты. Сондай-ақ, шенеуніктер “бұл қарапайым қазақстандықтардың әмиянына мүлдем әсер етпейді” деді. Бірақ Қазақстанда тарифтерді қалыптастыру процесі ең ашық болып табылмайды, сондықтан, нәтижесінде тұтынушылар жүктемеге жылына тағы 150 миллиард теңге алды. Ең қызығы, бұл шешімді ведомство басшысы жеке-дара қабылдады, ал бұл саланың монополиялануы мен сөз байласқанын білдіреді.
Ия, мүмкін, энергетикалық компаниялар қарыздарын жиналып қалған болар, өйткені өткен жылы тарифтердің өсуі баяулады. Алайда, өсімді ашық етуге не кедергі? Неге ведомство борыш сомасын айтпайды? Оның үстіне, тариф бір жыл көтерілген жоқ, енді біз осы бойынша үнемі төлейтін боламыз. Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары республикада бәсекелестіктің тарифтердің тұрақты өсуін тоқтатуы үшін көтерме энергия нарығы құрылды, бағалар үш есе төмендеп, ол өз нәтижесін берген болатын.
Бүгінгі таңда энергия компаниялары арасында бәсекелестік жоқ, ал тариф өсіп жатыр. Энергетика министрлігі басшысының кабинетінде.
Министрлік не айтса да, қарапайым азаматтар, олардың айлалы схемаларына қарамастан, қалай да болсын электр энергиясының қымбаттауын сезеді. Індетке байланысты қазіргі жағдайды ескерсек, тарифтердің өсуі оларға тағы бір соққы болады. Ал қазақстандықтар табыстарын жалақыдан-жалақыға жеткізе алмай жатқанда, оларға қаржылық ауыртпалық түсіруде. Қалыпты елдерде экономика белсенді болған кезде тарифтерді көтереді, ал ол депрессияға ұшыраған кезде төмендетеді, бірақ біздің елде емес. Қарапайым қазақстандықтар бұл тарифтің өсуін қалай сезеді? Энергетикалық компаниялардың түпкілікті тарифіндегі олардың үлесі шамамен 40% құрайды, сондықтан кәсіпорындар үшін тарифтің 15%-ға өсуінен, тұтынушылар 6% артық төлейтін болады.
Шенеуніктер қазақстандықтар наразы болмасын деп ақылды сызба ойлап тапты. Атап айтқанда, тарифтердің өсуі тұтынушылардың әр түрлі топтары бойынша жасырын болды, өйткені оларға бір киловатт-сағатының құны әртүрлі. Яғни, елдің қарапайым тұрғындары үшін ол бір, бюджет қызметкерлері үшін, мысалы, ол әлдеқайда жоғары. Ал, қаражат мемлекеттік бюджеттен төленеді, оған қарапайым қазақстандықтар салық түрінде ақша аударады. Электр энергиясының қымбаттауы инфляцияға ықпал етеді, өйткені азық-түлік пен қызмет бағалары сөзсіз өседі.
Тарифтеріміздің көтерілуі ашық еместігінен біз ақшамыздың қаншалықты тиімді пайдаланылатынын білмейміз. Жалпы алғанда, бұл өсім нарықтық тетіктерге және жарияланған неолибералдық реформаларға қайшы келеді. Кез келген жағдайда тарифтердің өсуі дағдарыстағы экономиканың нақты секторының жағдайын ауырлатып, қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін төмендетеді. Сонымен қатар, мақалада келтірілген жағымсыз әсер туралы дәлелдерден басқа, бағаның өсуі үшін үкіметтің қымбат «жасыл энергияға» бағытына алғыс айтуымыз керек деген тұжырым бар. Жел қондырғылары мен күн панельдерінің жұмысына жұмсалатын барлық шығындар ақыр соңында бәріміздің мойнымызға ілінеді. Энергетикалық қуаттарды ұлғайтып, өзіндік құнын төмендету үшін АЭС салудың орнына бізге бізге тығырыққа тірелтетін жол және баға бойынша болған тағы бір келісуді таңып отыр.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
