Энергетикалық сектор қайтадан дағдарыс алдында тұр, сондықтан Қазақстанға маневрлік қуат қажет. Бұл туралы бейнеконференция барысында Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің басшысы Серік Жұманғарин айтты. Ол энергияның жағдайы әлі де профицитті екенін айтты – 106 миллиард кВт/сағ өндіріледі, біз 105 тұтынамыз. Алайда жақын арада республика тапшылық аймағына кіреді, яғни бізге өзіміздің электр энергиямыз жеткіліксіз болады.
Біздің елімізге қазір маневрлік қуаттарды құру өте қажет, соның арқасында максималды тұтыну кезінде электр энергиясының өсуін жабуға және жаңартылатын энергия көздері арқылы алынатын тұрақсыз электр энергиясын теңгеруге болады. “Электр энергиясы мен қуатының 2019-2025 жылдарға арналған болжамды теңгеріміне” сәйкес елде ескірген 1 гигаватт шығару және 7 гигаватт жаңа қуаттылықты енгізу қажет. Мұның бәріне үлкен қаржы қажет. Тек электржелілік шаруашылыққа 26 миллиард доллардан астам қаражат жұмсау қажет, өндіруші объектілерге тағы да 30 миллиард қажет, алайда, министрлер кабинетінде ондай ақша жоқ. Билік энергетика саласына инвесторларды қалай тарту керектігін де білмейді. Ал біздің электр энергетикамыз, төрт жылдан кейін жұмыс істей бастайтын, ЕАЭО-ның бірлескен электр энергиясы нарығына кірігуі қажет.
Қаржы жеткіліксіз, сондықтан біз олардың негізгі қайнар көзіне айналамыз – бізге тарифтерді көтереді. Өткен жылдың соңында біз электр энергиясы үшін, 2019 жылмен салыстырғанда, 6,5 пайызға көп төледік. Электр энергиясы бағасының ең елеулі өсуін БҚО және Қостанай облыстарының тұрғындары сезінді. Тұтынушылар үшін тарифтердің таралуы үш есе өзгеруі мүмкін, ал шағын және орта бизнес иелері халыққа қарағанда 2-3 есе көп төлейді. Халық пен кәсіпкерлердің қаражатын тартып алу да нәтиже бермейді. Кейбір облыстарда апаттық ажырату жиі орын алады.
Жаңа маневрлік қуаттылық құру үшін жобалық базаны, құрылыс-монтаж ұйымдарының жүйесін қалпына келтіру, мамандар дайындау қажет, қазір мұны істеу мүмкін емес. Демек, энергетика секторы тығырыққа тірелуі мүмкін. Қазіргі уақытта республиканың энергобалансы жоғары болып отыр, сонымен қатар тұтыну да өсіп жатыр, сондықтан профицит төмендеуде. Үш жыл бұрын ол 4 миллиард кВт/сағ деңгейінде болған, қазір ол 1 миллиард кВт/сағ-тан аспайды, сарапшылардың болжамы бойынша, он жылдан кейін Қазақстанның оңтүстігінде электр энергиясының өткір тапшылығы пайда болады.
Қазір бізде электр энергиясын 138 электр станциясы өндіреді, оның ішінде басым үлесі – 70% көмірмен жұмыс істейтін ЖЭО. Сондай-ақ бізде жаңартылатын энергия көздері де дамуда. Бірақ ЖЭК-ке көшу үшін өте көп қаржы қажет. Жұмыс істеп тұрған ЖЭК аз, көп құру керек, шығындарды жабу үшін көмір ЖЭО-ны ойсырату қажет. Республикада мұндай энергия көздеріне жоғары тарифтерді мемлекет субсидияламайды және электр станцияларына қатысты тарифтік ынталандыру, олар экологиялық таза электр энергиясын сатып алып, содан кейін оны төмендетілген бағамен сатуы арқылы жүзеге асырады. Яғни,
“Жасыл энергетика” ЖЭК иелеріне жоғары тарифтерді белгілеу арқылы табысқа кепілдік беретін бизнес-жоба болып табылады, ал ол азаматтар мен экономика үшін ауыртпалық. Жағдайды АЭС құтқара алар еді, ол алда болуы мүмкін электр энергиясының тапшылығына ықпал етіп, көптеген мәселелерді шешер еді. Алайда, үкімет оны салу туралы шешім қабылдаған жоқ.
Энергетика саласы менеджмент пен шенеуніктер үшін нағыз сыбайлас жемқорлық көзіне айналды және өндірістік қорлардың тозуына, қуаттардың жеткіліксіздігіне және Үкіметтің жаңа электр станцияларын салу жоспарларының болмауына байланысты экономиканың қозғаушы күші бола алмайды. Жаңа ЖЭО мен ГЭС үшін осындай күрделі құрылысты жүзеге асыра алатын ғылыми-техникалық кадрлар да, құрылыс компаниялары да жоқ. Сондықтан атом энергетикасын енгізу саяси мәселеге айналады, оны шешу билеуші элитаның елді прогрессивті даму жолымен ілгерлетуге қабілетілігін немесе қабілетсіздігін көрсетеді.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
