Індет салдарынан туындаған экономикалық дағдарыс Қазақстанды да айналып өтпеді. Осы жылдың 9 айында республикамыздың жалпы ішкі өнімі 2,8%-ға қысқарды. Халықаралық қаржы институттарының болжауынша, ЖІӨ-нің жылдық көрсеткіші 3,2% белгісіне жетуі мүмкін. Соңғы 21 жылда теріс өсу қарқыны алғаш рет тіркелетін болады.
Қазақстандық экономиканың болашағы онша жақсы емес. ЖІӨ-нің төмендеуіне байланысты біздің республика бюджет тапшылығын жабу үшін тағы несие алуы мүмкін. Қаржы министрлігінің деректеріне сәйкес, Қазақстанның мемлекеттік қарызы аз емес – 19,6 триллион теңге немесе елдің ЖІӨ-нің 28,2%.
Бағам мен инфляцияға келетін болсақ, мұнда бәрі бірдей тегіс емес. Қолданбалы экономиканы зерттеу орталығының (AERC) сарапшылары доллардың теңгеге шаққандағы бағамын 2020 жылғы орташа есеппен 421,8 деңгейінді болжайды. Яғни, өткен жылмен салыстырғанда Қазақстанның ұлттық валютасы 10,2%-ға әлсірейді. Қазіргі болжам жазғы болжамнан да жаман болып шықты, сол кезде осы сарапшылар теңгенің небәрі 9,1%-ға әлсіреуін болжаған еді.
Aerc орташа жылдық тұтыну инфляциясын 2019 жылғы 5,3% – ға қарағанда, 7,9% деңгейінде болжайды. Бағалау, айтпақшы, қайта қаралып, тамыз айындағы болжаммен салыстырғанда жоғарылайтыны айтылды, атап айтқанда 7,3%-дан 7,9%-ға дейін. Бұл теңгенің долларға қатысты айтарлықтай әлсіреуіне, Ұлттық Банктің қазан айында 9% белгісіндегі бұрынғы базалық ставканы сақтауына және қыркүйекте азық-түлік өнімдері бағасының өсуіне байланысты.
Қыркүйек айында азық-түлік тауарларының құны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 10,8%-ға өскенін атап өткім келеді. Өсудің негізгі себептері: ұлттық валютаның әлсіреуі, карантиндік шараларға байланысты азық-түлікке сұраныстың өзгеруі, логистика мен тауарларды тасымалдаудың өзгеруі, маусым аралық уақыттағы тапшылық.
AERC мамандары келесі жылы инфляцияны 6,1% деңгейінде болжайды. Мұндай оптимистік болжам республикада алдағы уақытта экономикалық белсенділіктің қалпына келуін және Ұлттық банктің монетарлық талаптарды біртіндеп қатаңдататынына негізделген.
AERC-тің пікірінше, республикалық бюджетке “бүрісуге” тура келеді. Атап айтқанда, сарапшылар ағымдағы жылдың қорытындысы бойынша қазынаға салық түсімдерінің 12,7%-ға төмендеуін күтуде. Жалпы, олар 2020 жылы мемлекеттік бюджетке 3 триллион теңге немесе ЖІӨ-нің 4,3% тапшылығын болжап отыр.
Коронавирус індеті және оған байланысты экономикалық дағдарыс Қазақстан экономикасының барлық салаларына салмақты соққы бергені сөзсіз. ЖІӨ-нің қазіргі құлдырау себебі індетке ғана байланысты, сонымен қатар жалпы дағдарыспен және тұйыққа тірелген шикізат экономикасы моделіне байланысты. Мұнай Қазақстанға керемет табыс әкеліп жатқан жоқ. Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, осы жылдың сегіз айында ел 17,1 миллиард долларға “қара алтын” экспорттаған. 2019 жылмен салыстырғанда мұнайшыларға 4,4 миллиард доллар жетіспеді.
Әлемдік нарықта бағасы төмендеп жатқан шикізатты экспорттау үшін ғана жұмыс жасау, елді одан әрі қарызға батырып, кедейлікке ұшыратады. Осы өте қиын жағдайдан Еуразиялық экономикалық одақ шеңберіндегі интеграциялық процестерді жеделдету, бірыңғай валюта құру, салық және сауда саясатын жүргізу және жаңа индустрияны дамыту арқылы ғана шығуға болады. Қайта өңдеу өнеркәсібі – республика үшін, бірлескен индустриялық жобалар арқылы ғана туындайтын, құтқару шеңбері. Одан әрі кідіру Қазақстанның жағдайын одан сайын ауырлататын болады.
Нұрлан Фадеев, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
